تاریخ ادبیات کودکان ایران

برادران گریم، یاکوب لودویگ کارل گریم و ویلهلم کارل گریم، در شهری نزدیک فرانکفورت زاده شدند. یاکوب و ویلهلم در دانشگاه درس حقوق خواندند و در آنجا با شیوه‌های جدید پژوهش‌های تاریخی شعرهای عامیانه آلمانی آشنا شدند. در سال ۱۸۰۵ م. دو تن از دوستان برادران گریم که مجموعه‌ای از شعرهای عامیانه آلمانی را منتشر کرده بودند، علاقه‌مندان را به گردآوری قصه‌های عامیانه‌ای که هنوز بر سر زبان‌ها بودند، فراخواندند.

موسسه انتشارات فرانکلین با آگاهی از نبود یا کمبود کتاب‌های غیرداستان برای مخاطبان نوجوان ایرانی، در فاصله سال‌های ۱۳۳۹-۱۳۴۰، ۵۲ اثر از مجموعه گردونه تاریخ شامل کتاب‌هایی با موضوع زندگینامه و دانش اجتماعی را با همکاری دو ناشر ایرانی: امیرکبیر و نیل، منتشر کرد. این کتاب‌ها در زبان اصلی نیز به شکل مجموعه منتشر شده بودند.

انتشارات بامداد یکی از ناشران کتاب‌های ارزان برای کودکان و نوجوانان بود. بامداد از سال ۱۳۴۸ در کنار چاپ و نشر کتاب‌های بزرگسالان، به انتشار کتاب برای کودکان و نوجوانان پرداخت. این ناشر تا سال ۱۳۵۳ نزدیک به ۷۰ عنوان کتاب که بیشتر کتاب‌های ترجمه بود، برای گروه‌های سنی کودک و نوجوان چاپ کرد و فعالیت‌های آن در سال‌های ۱۳۵۲ و ۱۳۵۳ به اوج خود رسید.

با وجود تلاش‌های گسترده کانون در راه‌اندازی کتابخانه‌های کودکان در شهرهای بزرگ و کوچک استان‌های مختلف در سراسر کشور، در کشور پهناوری همچون ایران، بسیاری از کودکان خانواده‌های فرودست به‌ویژه در نقاط دوردست و روستاها، حتی در شهرهای بزرگی چون تهران از خدمات این کتابخانه‌ها محروم بودند. در آغاز طرحی برای راه‌اندازی کتابخانه‌های سیار در استان تهران در دستور کار قرارگرفت. 

در سال تحصیلی ۱۳۴۳ – ۱۳۴۴ وزارت آموزش و پرورش برای پاسخگویی به مشکلات و نیازهای آموزشی گسترده و ژرف کودکان در سراسر کشور، بر آن شد که در سامانه آموزشی دگرگونی‌های بنیادی پدید آورد. 

در پی این تصمیم طرحی برای اجباری کردن آموزش ابتدایی اعلام شد. سپس وزارت آموزش و پرورش شماری از کارشناسان و صاحبنظران بخش‌های گوناگون آموزش و پرورش را فراخواند تا طرحی برای دگرگون کردن سامانه آموزشی کشور تدارک ببینند.

تا پیش از سال ۱۳۳۸، قوانین ایران درباره مجازات کودکان بزهکار، برگرفته از قوانین سال ۱۸۱۲ میلادی قانون جزای فرانسه بود که در آن قانون، کودکان مجرم، مجرم کوچک تلقی می‌شدند و به همان نسبت مجازات کمتری برای آن‌ها در نظر گرفته می‌شد. ... 

در سال ۱۳۳۴ کمیسیونی در دادگستری تشکیل شد و نخستین طرح دادگاه‌های ویژه کودکان بزهکار آماده شد، اما این طرح نارسا بود. سرانجام در سال ۱۳۳۸ در زما معاونت عاملی، طرح پیشین دوباره بررسی شد و به صورت یک لایحه کامل از طرف دولت به مجلس رفت که در کمیسیون مشترک دادگستری دو مجلس مطرح و به تصویب رسید. 

در سال‌های آغازین دهه ۱۳۰۰، کودکان از هیچگونه حقوق شهروندی برخوردار نبودند. آنان نخستین قربانیان تنگدستی و عقب‌ماندگی جامعه ایران بودند. بیماری‌های ناشی از آب آلوده هر ساله به مرگ شمار زیادی از کودکان می‌انجامید. جمعیت شیر و خورشید سرخ ایران در سال ۱۳۰۶ جزوه‌ای با عنوان استمداد شیر و خورشید سرخ ایران از هموطنان برای شروع جلوگیری از: تلفات اطفال و تقلیل نفوس، منتشر کرد. 

قابوس‌نامه، یکی از ارزشمندترین کتاب‌های ادبی و اخلاقی فارسی است که در تمام دوره‌های تاریخی بجز بخشی از دوران جدید از مهم‌ترین خواندنی‌های کودکان شمرده می‌شده است.

امیر عنصرالمعالی کیکاوس بن وشمگیر، از شاهزادگان فرهیخته و دانشمند خاندان زیار، در سال ۴۵۷ هجری قابوس‌نامه را برای فرزند خود، گیلانشاه، نوشت. هدف وی از نوشتن این کتاب آن بود که آداب جنگ، کشورداری و دانش‌ها و فن‌های آن زمان را به فرزند خود بیاموزد تا اگر در آینده بازرگان، پزشک، ستاره‌شناس، شاعر، خنیاگر، خادم پادشاه، دبیر، وزیر، سپهسالار، پادشاه، دهقان و یا جوانمرد شد، بتواند از این آموزش‌ها بهره ببرد.

اثر امیل منیر
فرانسه -۱۸۴۰-۱۸۹۵

autrefois
Emile Munier
France ۱۸۴۰-۱۸۹۵