تاریخ ادبیات کودکان ایران

نخستین تصویرهایی که پیش از ورود صنعت چاپ به ایران و انتشار اولین کتابهای کودکان به دست شاگردان مکتب خانه رسید، باسمههایی بود که با قالبهای چوبی دستی بر روی کاغذ چاپ میشد و مکتبداران به هنگام عید به کودکان هدیه میدادند. به همین سبب، اینگونه تصویرها عیدیسازی نامیده میشد. به گفتهی مهدی رضاقلیزاده، عیدیسازی تکنیکی است که از چاپ پردههای قلمکار جدا شده است. در کارگاههای چیتسازی برای چاپ پردههای قلمکار نقشهای گوناگون را با قالب چوبی چاپ میکردند، بعدها عیدیسازی به شکل تکنیکی جداگانه، فراگیر شد. از پایان سده دوازدهم و شاید هم پیشتر، عیدیسازی در ایران فراگیر شد.

طراح اصلی نشان کانون محمد پولادی است. او در سال ۱۳۳۹به دانشکده هنرهای تزیینی راه یافت. در سال ۱۳۴۴ هنگامی که هنوز دانشجو بود نشانه او در مسابقه طراحی نشانه کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان برگزیده و به عنوان نشان این نهاد ثبت شد. این آرم که به نظر میرسد برای کتابخانه های کانون طراحی شده است، پرندهای را نشان میدهد که بر روی شاخه درختی شبیه به کتاب نشسته است و در امتداد و پیوسته با نقش مایه کتاب دو واژه کتابخانه کودک طراحی شده است.

نوروز نو باز آمده / بلبل به آواز آمده
دلها به پرواز آمده / بابا بده نوروزیم
...
بابا به تو دارم امید / استاد من زحمت کشید
مزدش بکن رویم سفید / بابا بده نوروزیم
...
ای مادر نیکوسرشت / جای تو باشد در بهشت
طفلان کنندم سرزنش / مادر بده نوروزیم
...
عمّو تو هم چیزی بده / در چای من مفکن گره
آخوند را منت بنه / عمّو بده نوروزیم
خاله تو هم تاج سری / بر جای عمم بهتری
از عمر دولت برخوری / خاله بده نوروزیم
...
ای عمّه کوچکترم / یکدم نشین اندر برم

طراح نشان شورای کتاب کودک اصغر محمدی است. او در سال ۱۳۱۷ در شهر بروجرد زاده شد. در سال ۱۳۴۰ به دانشکده هنرهای زیبای دانشگاه تهران راه یافت. از همان دوران دانشجویی آموزش هنر نقاشی به کودکان را تجربه کرد. او چندین نمایشگاه از بهترین آثار کودکان و نوجوانان نیز برگزار کرد. برخی از دیگر فعالیتهای او برگزاری دورههای آموزشی برای مربیان کودکستانها برای آموزش هنر، ریاست هنرستان هنرهای زیبای پسران و انتشار چند کتاب بوده است.

آثاری را که کودکان در مکتب خانه ها میخواندند، کتاب های بچه خوانی هم میگفتند. شماری از قصههای عامیانه پس از پیدایش چاپسنگی در ایران به شکل کتاب منتشر شدهاند که تا اندازهای با سن و سال و پسند کودکان نزدیکی داشتهاند. گاه بر روی جلد، پشت جلد و یا پایان کتابها عبارت برای اطفال، چاپ شده است. این کتابها در اندازهای کوچک، با ورق کم، کاغذ نامرغوب و تصویرهای ساده منتشر میشدند و در بیشتر مکتب خانه ها در دسترس کودکان بودند.

در سال ۱۲۱۳ش. جاستین پرکینز، عضو میسیون پروتستان آمریکا، به ایران آمد تا برای آموزش کودکان آسوری در ارومیه مدرسهای بنیان نهد. بخشی از خاطرات پرکینز، چگونگی برنامه های آموزشی میسیون پروتستان آمریکایی را روشن میکند ۱۸ ژانویه ۱۸۳۶ م. / ۱۲۱۵ ش. مدرسه ما آغاز به کار کرد. هفت پسر از شهر در کلاس شرکت کردند. با کمک کشیش آبراهام، متنی را که با دست نوشته بودیم بر روی دیوار آویختیم. پسرها به شکل نیم دایره دور آن نشستند. وقتی کودکان برای اولین بار حروف را خواندند و سپس جمله نیایش خداوند را تکرار کردند، چهره شان از شادی و خرسندی میدرخشید. ۲۷ ژانویه ۱۸۳۶ م.