تاریخ ادبیات کودکان ایران

یکی از ناشران فعال کودک و نوجوان در دهه ۲۰ و ۳۰ انتشارات نورجهان بود. نورجهان یکی از شاخه‌های بنیاد کمیته ادبیات مسیحی در ایرن بود.
کتاب‌های داستانی نورجهان برای کودکان را می‌توان به چهار دسته بخش کرد: دسته اول، کتاب‌های مناسب برای کودکان سه تا هشت ساله. 

از آنجا که در آن دوره کمتر کتابی برای خردسالان پیش‌دبستانی منتشر می‌شد، کار نورجهان در انتشار کتاب‌های ویژه این گروه سنی از اهمیت بسیار برخوردار بود. این کتاب‌ها در اندازه کوچک منتشر می‌شدند و دارای جلد محکم و مرغوب و کاغذ خوب بودند و بیشتر آن‌ها تصویرهای رنگی داشتند. 

سیدجمال‌الدین اسدآبادی با نگارش قصه‌های استاد، در زمره پیشگامان رمان‌نویسی جای گرفت. با کشف نسخه‌ خطی آثار او در دهه ۵۰ شمسی، برگی دیگر از تاریخ ادبیات کودکان ایران به دست آمد. کشف این اثر از این جنبه اهمیت دارد که بر پیدایش زمینه‌های رمان نوجوانان در ایران گواهی می‌دهد. قصه‌های استاد بین داستان‌های سنتی و رمان در نوسان است و گرچه از قصه سنتی بریده است اما با رمان هم فاصله زیادی دارد. سیدجمال‌الدین با شکستن قالب‌های سنتی قصه‌گویی در این اثر، چشم‌انداز داستان نو را به‌وجود آورده است.

یکی از شکل‌های بی‌همتای ادبیات نمایشی ایران که جنبه آیینی، ملی و دینی دارد، نمایش از روی پرده، برپایه روایت نقالان است. همه داستان‌هایی که پرده‌خوانان اجرا و روایت می‌کردند، برگرفته از ادبیات حماسی، ملی، دینی و عامیانه ایران بوده است. پس از دوران صفویع پرده‌خوانی بیشتر شکل مذهبی به خود گرفت.

سیداشرف‌الدین گیلانی نامدار به نسیم شمال، از شاعران دوران مشروطیت است که برای کودکان شعر سروده است. این شاعر با انتشار روزنامه نسیم شمال، به سبب دیدگاه انتقادی و طرح گرفتاری‌های مردم، در سراسر ایران پرآوازه شد.

ویژگی برجسته کار او سرودن شعر به زبان توده مردم است. شعر وفات یک دختر فقیر از شدت سرما بیانگر اندوه او از درد و رنج کودکان تهیدست است:

آخ عجب سرماست امشب ای ننه / ما که می‌میریم در هذاالسنه 
تو نگفتی می‌کنم امشب علو / تو نگفتی می‌خوریم امشب پلو 
نه پلو دیدیم امشب نه علو / آخ عجب سرماست امشب ای ننه / سخت افتادیم اندر منگنه

پرویز ناتل خانلری در اسفند ماه سال ۱۲۹۲ش. در تهران زاده شد. او مدرک دکترای ادبیات فارسی داشت. در یک فرصت مطالعاتی به پاریس رفت و در چند کشور دیگر نیز دوره‌های پژوهشی گذراند.

او فعالیت‌های فرهنگی گوناگونی داشت: دبیر متن ادبی در دبیرستان فیروزبهرام، انتشار مجله سخن، سرپرست اداره تعلیمات عالیه و رئیس دبیرخانه دانشگاه تهران، سرپرست اداره انتشارات و روابط فرهنگی دانشگاه تهران، بنیان‌گذاری نخستین کرسی تاریخ زبان فارسی در دانشکده ادبیات، ترجمه، سرودن شعر، انتشار مجموعه‌ شاهکارهای ادبیات فارسی ا همکاری ذبیح‌ا... صفا، همکاری با انتشارات فرانکلین و ...

مجله الادب, به سرپرستی محمد وفادار و همکاری دانش‌آموزان و دانش‌آموختگان مدرسه آمریکایی، از سال ۱۲۹۶ش. به شکل دو ماه یک‌بار در مطبعه فاروس آغاز به انتشار کرد. مجله‌الادب، نشریه‌ای ادبی ویژه نوجوانان و جوانان و از نخستین نشریات ویژه‌ی این گروه سنی بود. 

بررسی تاریخ ادبیات ایران، داستان‌های بلند ترجمه‌شده از ادبیات فرانسه یا انگلیس، ستونی به نام تکالیف درسی که در هر شماره داستانی از دانش‌آموزان در آن چاپ می‌شد، آثاری از شاعران جوان، معرفی شخصیتی ادبی یا تاریخی از جمله مطالب این نشریه بودند.

دیداری از نخستین نمایشگاه اسباب‌بازی‌های کودکان 

در زمستان سال ۱۳۵۴ نخستین نمایشگاه اسباب‌بازی‌های کودکان در تهران برگزار شد. محمود احیایی که بعدها به جمع نویسندگان کودک پیوست، از این نمایشگاه گزارشی منتشر کرد. احیایی در این گزارش به خوبی نشان می‌دهد که چگونه ورود اسباب‌بازی‌های مدرن امریکایی و اروپایی به ایران، شیوه های بازی و در پی آن درک شناختی و روابط اجتماعی کودکان خانواده‌های میانه و یا فرادست را به تدریج دگرگون می‌کند، آن‌ها چگونه با بازی‌ها و اسباب‌بازی‌های سنتی فاصله می‌گیرند و شیفته بازی‌ها و اسباب‌بازی‌های پرهیجان می‌شوند.

انجمن ملی حمایت از کودکان، برای نخستین بار با عنوان کمیته ایرانی استمداد مالی به نفع کودکان، وابسته به یونیسف در سال ۱۳۲۹ پایه‌گذاری شد و در بهمن ماه ۱۳۳۱، انجمن ملی ایرانی حمایت کودکان نام گرفت. این انجمن در سال ۱۳۳۹ با دگرگونی‌هایی در اساسنامه و مرامنامه آن، به انجمن ملی حمایت از کودکان تغییر نام یافت. 

بررسی کتاب‌های کودکان به شکل منظم و روشمند، از بنیادی‌ترین فعالیت‌های شورای کتاب کودک از همان آغاز شکل‌گیری شورا بود. شورا در نخستین گام خود در این زمینه، سمیناری (دیماه ۱۳۴۲) با شرکت بسیاری از کارشناسان ادبیات کودکان برگزار کرد. این سمینار با پرداختن به موضوع‌هایی همچون مطالب مناسب و نامناسب برای کتابهای کودکان و نوجوانان، نسبت تالیف و ترجمه در کتاب‌های کودکان و نوجوانان، استفاده از ادبیات ملی، سبک و شیوه نگارش ...،‌به سنجه‌ها و رهنمودهای کاربردی برای بررسی کتاب‌های کودکان دست یافت.