اشیاء و اسناد اهدا شده

این مجموعه منحصر به فرد شامل ۱۰۵ جلد كتاب چاپ‌ سنگی از ادبیات مكتب‌خانه‌ای و كتاب‌های خواندنی كودكان و نوجوانان كه به بچه‌خوانی معروف بودند، و برخی ازاولین شماره‌های ۸ عنوان نشریات قدیمی ویژه كودكان و نوجوانان است كه مهدی آذریزدی در سال ۱۳۷۷ به كتابخانه تحقیقاتی مؤسسه پژوهشی تاریخ ادبیات كودكان اهداء كرده است. مهدی آذریزدی در گفت‌وگویی با كارشناسان مؤسسه اشاره كرده است: "درست یادم نیست كه نخستین بار چه مطلبی را در كجا درباره ی مكتب‌خانه خوانده‌ام. از آن به بعد تصمیم گرفتم این اطلاعات را گردآوری كنم. مدتی در جست‌وجو بودم تا همه كتاب‌های ورقی را بیابم. حتی بی آن كه كار دیگری داشته باشم تا قم و بازارچه‌های قدیمی شیراز و اصفهان هم به دنبال آن‌ها رفتم. چون دیگر در تهران جز كتاب‌های ورقی شناخته شده چیزی در كتابفروشی‌ها پیدا نمی‌شد. كم كم ۳۰-۲۰ تا از آن‌ها را پیدا كردم و مدتی دل‌مشغولیم این شده بود كه آن‌ها را در یك كتاب جمع كنم و مقدمه‌ای برای مجموعه آن‌ها بنویسم... مقدمه‌ای كه برای كتاب نوشته بودم، حتی خودم را هم راضی نكرد و به هر حال موفق نشدم آرزویم را به سرانجام برسانم"....
از مجموعه این كتاب‌ها می‌توان به عنوان‌هایی، همچون: موش و گربه، قصه شیخ ابوالپشم، هفت كتاب، جبرئیل جولا، ضامن آهو، دزد و قاضی، نان و حلوا، مناظره ادبی یا سماوریه، منظومه سماور، حسنین، عاق والدین، رستم‌نامه، شنگول و منگول، خاله سوسكه و آقا موشه، خروس و روباه، خاله قرباغه و عروسی لاك پشت، پیرمرد خاركش، مو و میش، عباس دوس، نان و سركه، شاهزاده هرمز، معراج‌نامه، چهار درویش، حكایت پیر و دلبر، مناظره جام و قلیان، و ... اشاره كرد.
و از نشریات می‌توان جزوه‌های متنشر شده توسط انتشارات خاور با نام افسانه، مجله نور دانش برای فرزندان، دانش‌آموز، كیهان بچه‌ها، تهران مصور كوچولوها، نغمه كودك، نوباوگان و نونهالان كه همگی از نشریات خاص كودكان هستند، نام برد.

جمشید دادجو در سال ۱۳۲۵ در تهران به دنیا آمد. او از نوجوانى با كار در چاپخانه و عرصه چاپ و نشر كتاب آشنا شد. دادجو در سال ۱۳۴۷ كار خود را با انتشار كتاب «الفبا را با نقاشى بیاموزیم» با تصویرگرى قدسى قاضى نور آغاز كرد.
كتاب‌هاى این ناشر در سال‌هاى پیش از ۱۳۵۷، بیشتر داستان بودند. در میان كتاب‌هاى ترجمه شده آثارى از ژول ورن، هانس كریستیان اندرسن، والت دیزنى، الكساندر دوما و لوئیس كارول به چشم مى‌خورد.
از مترجمانى كه در آن دوره با انتشارات دادجو همكارى داشتند مى‌توان از قنبرعلى حبیبیان، ایرج كنعانى، حسن قربانى، محمد سلامت، صدیقه شریف، پوران نوربخش، مانا، عباس احمدى و بهروز انصافى نام برد. عروسك‌هاى كتاب‌ها از خمیر و پارچه ساخته مى‌شدند به همین سبب بیشتر این عروسك‌ها در اثر مرور زمان از بین رفته‌اند و دو عروسك كتاب تامبلینا (شستى) و صندلى موزیكال آن تنها بازماندگان این مجموعه هستند. انتشارات دادجو پس از انقلاب نیز به كار انتشار كتاب‌هاى كودكان كماكان ادامه داده است.
جمشید دادجو از مجموعه آرشیو قدیمى انتشارات خود تعداد ۱۲۰ عنوان كتاب به كتابخانه تحقیقاتى مؤسسه پژوهشى تاریخ ادبیات كودكان اهدا كرده‌اند. دو عروسك كتاب «تامبلینا» (شستى) و صندلى موزیكال آن كه در جشنواره «كودك،‌ تاریخ، زندگى» در مهر ماه سال ۱۳۸۲ در مجموعه كاخ موزه نیاوران به نمایش گذارده شده بود، نیز به مجموعه موزه فرهنگ و تاریخ ادبیات كودكان ایران این موسسه اهداء شد.

مهر ماه ۱۳۸۵ محبوب نورصالحى کتابدار فعال و باسابقه که در دهه‌ی ۴۰ و ۵۰ در کتابخانه‌هاى مدارس فرهاد، مهران و مرکز کودکان تیزهوش با اجراى برنامه‌هاى گوناگون، کودکان و نوجوانان را به خواندن کتاب تشویق مى‌کرد، شمارى از عروسک‌هاى دست‌ساز خود را که در آن سال‌ها براى برنامه‌هاى کتابخوانى مدارس آماده کرده بود، برای نگهداری در موزه ی فرهنگ و تاریخ ادبیات کودکان ایران به موسسه پژوهشى تاریخ ادبیات کودکان اهدا کرد.

کامران ملک مطیعی از فعالان و دوستداران میراث فرهنگی ایران و از علاقمندان به تاریخ فرهنگ کودکی با بیش از ده کارتون بزرگ از اسباب بازی ها و کتاب های دوران کودکی خود به موسسه پژوهشی تاریخ ادبیات کودکان آمد و آن ها را به موزه ای که در آینده تاسیس خواهد شد تقدیم کرد. شاید قابل تصور باشد گروهی که اکنون در موسسه درباره تاریخ دوران کودکی مطالعه و تحقیق می کنند تا چه حد از دریافت این اسباب بازی ها و کتاب های او که گنجینه ای از اسناد تاریخی هستند، شادمان و هیجان زده شده باشند. زیرا این بخش از اسباب بازی های کامران ملک مطیعی که مربوط به دهه ی ۴۰ و ۵۰ می شود و از کشورهای دیگری همچون ژاپن، ‌ایتالیا، آمریکا، چین، روسیه و... وارد ایران شده اند، بخش تاریکی از مطالعات کودکی را که در موسسه در حال انجام است،‌ روشن می کند. در مطالعات کودکی،‌ تمامی جنبه های گوناگون زندگی کودکان قشرهای گوناگون جامعه در طول تاریخ مورد بررسی قرار می گیرد و اسباب بازی ها هم بخش مهمی از زندگی کودکان به شمار می آید.
اما آنچه بیش از خود اسباب بازی ها ما را شگفت زده کرد، حفظ این اسباب بازی ها تا به امروز است، ‌آن هم در جعبه های خود، با نام و نشان کارخانه ها. که البته کامران ملک مطیعی نگه داری آن ها را مدیون مادرش است. در سال هایی که او دور از وطن درس می خوانده است، مادرش این دارایی دوران کودکی او و خواهرش را به بهترین شکل نگه داری کرده است.
کامران بدون هیچ چشمداشتی، تنها به سبب عشقی که به ثبت تاریخ زندگی مردم این سرزمین دارد، این گنجینه را به موسسه سپرده است، این مجموعه پس از بررسی به نام خانواده او و به ویژه مادربزرگ های او که این کتاب ها و اسباب بازی ها را برای او خریداری کرده اند در موسسه ثبت و آماده نمایش در موزه آینده فرهنگ و زندگی کودکان ایران خواهد شد.

آرسینه ماردیروسیان دانش آموخته ی رشته روانشناسی عمومی از دانشگاه علامه طباطبایی است که از سال ۱۳۶۳ کار با کودکان را آغاز کرد. از جمله فعالیت های او می توان به تاسیس مهد کودک آرو برای کودکان ارمنی اشاره کرد که برای سال های متمادی یکی از بهترین مهدکودک ها در سطح شهر تهران بود.
او همچین با گروه های بررسی کتاب شورای کتاب کودک از سال ۱۳۶۴ همکاری داشت. در کنار این فعالیت ها او با آغاز به کار موسسه پژوهشی تاریخ ادبیات کودکان به بخش ادبیات ارمنی در پروژه کتاب های "تاریخ ادبیات کودکان ایران" پیوست و به عنوان سرپرست این گروه به همکاری با موسسه پرداخت. در طی این سال ها همکاری ماردیروسیان با موسسه محدود به تهیه و تدوین اطلاعات در بخش ادبیات ارمنی نبود. او مجموعه ای زیبا از عکس ها، اسباب بازی ها، کتاب ها، نشریات و سندها یی که جمع آوری کرده بود در اختیار موسسه قرار داد. این مجموعه افزون بر بالا بردن دانش ما نسبت به فرهنگ و ادبیات ارامنه ایران ما را در دستیابی به اطلاعاتی در زمینه ی فرهنگ و ادبیات کودک ایرانی یاری رسانده است.

در خانه زیبا و قدیمی اعتصام خلوت كه از دوره مظفرالدین شاه قاجار به جای مانده، دو اتاق است كه یكی اتاق قرآن نام دارد و دیگری اتاقى است كه در آن از ۴۵ سال پیش سفره حضرت رقیه گسترده شده است. معتقدان به صاحب سفره حضرت رقیه به نیت شفا و یا برآورده شدن آرزو و یا حل مشكل‌شان با نذر شیرینی، شكلات و یا اسباب بازی به این اتاق می‌آمدند. اسباب بازی‌های اهدایی معمولا بعد از مراسم به رسم تبرك در سیسمونی مادری جوان قرار می‌گرفته و یا به كودكی نیازمند به عنوان بازیچه اهداء می‌شده است. اما بخشی از این میراث كه گنجینه خاندان قاسملو به شمار می‌آید، هنوز در گوشه‌ای از آن اتاق نگهداری می‌شود. برگزار کننده این مراسم منیژه آقاشاهی همسر آقای قاسملو زنی فرهیخته و تحصیل كرده بود. او که از سال ۱۳۲۴ به استخدام آموزش و پرورش درآمد و سال‌ها دبیر و مدیر مدرسه (كودكستان- دبستان) هایده تهران بود، در بهار ۱۳۸۲ در تهران درگذشت. پس از او فرزندان او سودابه، گلی، فرزانه و فرامرز قاسملو چراغ آن خانه را روشن نگاهداشته‌اند. گلی قاسملو پس از آشنایی با موسسه و فعالیت‌های آن، به این اندیشید که شاید جایی بهتر از موزه آینده کودکان ایران برای نگه‌داری این عروسک‌ها نباشد و به همین سبب شماری از آن‌ها را به موسسه اهدا کرد.