تاریخ ادبیات کودکان ایران

لالایی ها

لالا لالا گل پسته / باباش بار سفر بسته لالا لالا گل زیره / بچهم آروم نمیگیره لالا لالا گل آلو / بچه م مستست و خوابآلو لالایی ها، نخستین نغمه های زبانی هستند که کودک با آنها آشنا میشود و از این راه نخستین پیوند زبانی میان مادر یا دایه و کودک پدید می آید. نابترین گونهی ادبیات زنانه که درباره و برای کودکان پدیدآمده، لالایی است. لالایی ها آهنگی مهربان، نرم، احساساتی و آرامبخش دارند. درونمایه ی آنها، ساده، روشن و بی پیرایه است. لالایی ها، از بدویترین آثار موسیقی جهان هستند و گاه فقط شکل صوت دارند.

روز جهانی کودک

فلسفه و پیشینه برپایی روز جهانی کودک به سال ۱۹۲۴ برمی گردد. در این سال دو رویداد همزمان اما متفاوت، سبب شد تا توجه به ضرورت برگزاری روز جهانی کودک شکل بگیرد. نخستین رویداد، برگزاری اولین نشست جهانی درباره رفاه کودک در روزهای پایانی ماه اگوست در ژنو سوئیس بود . این کنفرانس در روز اول ژوئن اعلامیه ای درباره بهروزی و رفاه کودکان منتشر کرد و کشورها را به رعایت مواد این علامیه فراخواند. رخداد دیگر، ابتکار کنسول چین در سانفرانسیسکو بود.

عاق والدین

مثنوی عاق والدین، یکی از بحث انگیزترین کتابهای ادبیات مکتبخانه ای به شمار می آید. این اثر پیش از نگاشته شدن، به شکل تعزیه و پرده خوانی، برای کودکان و بزرگسالان در کوچه و بازار اجرا میشده است. گمان میرود زمان پیدایش و فراگیری این اثر دوره صفوی باشد، چرا که در آن روزگار این گونه آثار بسیار رواج داشتند. تاثیر روانی عاق والدین بر ذهن کودکان آن زمان، این روایت را به شکل اثری ویژه درآورده است. از این منظومه نسخه های گوناگونی در دست است. هر روایت، به فراخور روحیه و دلبستگی روایتگر و نسخه بردار با دیگر روایتها ناهمسانی هایی دارد.

کودکستان برسابه

برسابه هوفسپیان در سال ۱۳۱۰ کودکستان برسابه را در تهران بنیاد گذاشت. این کودکستان که کار خود را با آموزش چهار کودک آغاز کرد، بعدها با تلاش کارکنان آن گسترش یافت و توانست با الهام از نظریه های پرورشی پستالوزی و فروبل، برنامه های بسیاری برای کودکان تدارک ببیند.

درخت آسوریگ

درخت آسوریگ کهن ترین متن ادبی کودکان ایران است که دیرینگی آن نزدیک به سه هزار سال می رسد. این افسانه نوشتاری، نشانه آشکار پیشینهی دراز ایرانیان در نوشتاری کردن داستان های ویژه کودکان است. بررسی گذرهای تاریخی درخت آسوریگ از حرکت پیچیده آن در تاریخ ایران خبر می دهد. درخت آسوریگ داستانی منظوم به زبان پهلوی است و ریشه در ادبیاتی دارد که گوسان* ها و خنیاگران برای مردم روایت و بازی می کردند. این افسانه در دوران ساسانیان نوشته شده و به همین شکل به ما رسیده است. محور بنیادین این افسانه رجزخوانی درخت خرما و بز برای یکدیگر است، بر سر سودهایی که برای انسان دارند.

بازی لعب الملوک

بازیی است که مفتاح (مفتاح الملک) در عهد ناصرالدین شاه قاجار باستقبال شطرنج اختراع کرد. نسخهای خطی از دستور این بازی در دست است که مخترع آن در سنه ۱۳۳۴ ه. ق بخط خود نوشته. نویسنده در یک مقدمه و شش فصل طریقه بازی و چگونگی اسباب آن و حرکات دو پادشاه دو فوج ها و سوارها و توپ ها و خمپاره و کشتی های جنگی را شرح داده. دو پادشاه با این ساز و برگ در دریا و خشکی میجنگند تا یکی از آن دو در شش خانه مخصوص خود از هر سو بی مفر میماند و باین قلعه مفتوح و بازی تمام میشود .

عروسک ها و دختر بچه ها

بدر الملوک بامداد در کتاب زن ایرانی می نویسد: [در دوران مشروطیت در برخی خانواده ها] دختر بچه ها به عروسک بازی یعنی دوختن عروسک با پارچه و پنبه و تهیه لباس جهیز عروس و داماد لوازم خانه مشغول می شدند که البته این قسمت کار سودمندی بود ولی ساعات متوالی یک جا نشسته از زبان عروسک ها مانند خیمه شب بازی گفتگو می کردند و عروسک ها را حرکت می دادند طبق اوضاع و روش خانوادگی خودشان صحنه هایی را بازی می کردند و سخنانی را تکرار می نمودند که از بزرگترها دیده یا شنیده بودند. دعوا - کتک کاری - قهر و آشتی - گله گزاری عروسی و طلاق داشتند.

کانال تلگرام موسسه پژوهشی تاریخ ادبیات کودکان