پایگاه داده های فرهنگ کودکی

عیدی سازی

نخستین تصویرهایی که پیش از ورود صنعت چاپ به ایران و انتشار اولین کتابهای کودکان به دست شاگردان مکتب خانه رسید، باسمههایی بود که با قالبهای چوبی دستی بر روی کاغذ چاپ میشد و مکتبداران به هنگام عید به کودکان هدیه میدادند. به همین سبب، اینگونه تصویرها عیدیسازی نامیده میشد. به گفتهی مهدی رضاقلیزاده، عیدیسازی تکنیکی است که از چاپ پردههای قلمکار جدا شده است. در کارگاههای چیتسازی برای چاپ پردههای قلمکار نقشهای گوناگون را با قالب چوبی چاپ میکردند، بعدها عیدیسازی به شکل تکنیکی جداگانه، فراگیر شد. از پایان سده دوازدهم و شاید هم پیشتر، عیدیسازی در ایران فراگیر شد.

نشان کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان و طراح یا طراحان آن

طراح اصلی نشان کانون محمد پولادی است. او در سال ۱۳۳۹به دانشکده هنرهای تزیینی راه یافت. در سال ۱۳۴۴ هنگامی که هنوز دانشجو بود نشانه او در مسابقه طراحی نشانه کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان برگزیده و به عنوان نشان این نهاد ثبت شد. این آرم که به نظر میرسد برای کتابخانه های کانون طراحی شده است، پرندهای را نشان میدهد که بر روی شاخه درختی شبیه به کتاب نشسته است و در امتداد و پیوسته با نقش مایه کتاب دو واژه کتابخانه کودک طراحی شده است.

نوروزنامه : ترانه مکتبخانه

نوروز نو باز آمده / بلبل به آواز آمده
دلها به پرواز آمده / بابا بده نوروزیم
...
بابا به تو دارم امید / استاد من زحمت کشید
مزدش بکن رویم سفید / بابا بده نوروزیم
...
ای مادر نیکوسرشت / جای تو باشد در بهشت
طفلان کنندم سرزنش / مادر بده نوروزیم
...
عمّو تو هم چیزی بده / در چای من مفکن گره
آخوند را منت بنه / عمّو بده نوروزیم
خاله تو هم تاج سری / بر جای عمم بهتری
از عمر دولت برخوری / خاله بده نوروزیم
...
ای عمّه کوچکترم / یکدم نشین اندر برم

نشان شورای کتاب کودک و طراح آن

طراح نشان شورای کتاب کودک اصغر محمدی است. او در سال ۱۳۱۷ در شهر بروجرد زاده شد. در سال ۱۳۴۰ به دانشکده هنرهای زیبای دانشگاه تهران راه یافت. از همان دوران دانشجویی آموزش هنر نقاشی به کودکان را تجربه کرد. او چندین نمایشگاه از بهترین آثار کودکان و نوجوانان نیز برگزار کرد. برخی از دیگر فعالیتهای او برگزاری دورههای آموزشی برای مربیان کودکستانها برای آموزش هنر، ریاست هنرستان هنرهای زیبای پسران و انتشار چند کتاب بوده است.

فهرست کتاب های بچه خوانی

آثاری را که کودکان در مکتب خانه ها میخواندند، کتاب های بچه خوانی هم میگفتند. شماری از قصههای عامیانه پس از پیدایش چاپسنگی در ایران به شکل کتاب منتشر شدهاند که تا اندازهای با سن و سال و پسند کودکان نزدیکی داشتهاند. گاه بر روی جلد، پشت جلد و یا پایان کتابها عبارت برای اطفال، چاپ شده است. این کتابها در اندازهای کوچک، با ورق کم، کاغذ نامرغوب و تصویرهای ساده منتشر میشدند و در بیشتر مکتب خانه ها در دسترس کودکان بودند.

برگی از خاطرات جاستین پرکینز، نخستین مسیونر آمریکایی در ایران

در سال ۱۲۱۳ش. جاستین پرکینز، عضو میسیون پروتستان آمریکا، به ایران آمد تا برای آموزش کودکان آسوری در ارومیه مدرسهای بنیان نهد. بخشی از خاطرات پرکینز، چگونگی برنامه های آموزشی میسیون پروتستان آمریکایی را روشن میکند ۱۸ ژانویه ۱۸۳۶ م. / ۱۲۱۵ ش. مدرسه ما آغاز به کار کرد. هفت پسر از شهر در کلاس شرکت کردند. با کمک کشیش آبراهام، متنی را که با دست نوشته بودیم بر روی دیوار آویختیم. پسرها به شکل نیم دایره دور آن نشستند. وقتی کودکان برای اولین بار حروف را خواندند و سپس جمله نیایش خداوند را تکرار کردند، چهره شان از شادی و خرسندی میدرخشید. ۲۷ ژانویه ۱۸۳۶ م.

انتشارات نورجهان

یکی از ناشران فعال کودک و نوجوان در دهه ۲۰ و ۳۰ انتشارات نورجهان بود. نورجهان یکی از شاخه های بنیاد کمیته ادبیات مسیحی در ایرن بود. کتابهای داستانی نورجهان برای کودکان را میتوان به چهار دسته بخش کرد: دسته اول، کتابهای مناسب برای کودکان سه تا هشت ساله. از آنجا که در آن دوره کمتر کتابی برای خردسالان پیش دبستانی منتشر میشد، کار نورجهان در انتشار کتاب های ویژه این گروه سنی از اهمیت بسیار برخوردار بود. این کتابها در اندازه کوچک منتشر میشدند و دارای جلد محکم و مرغوب و کاغذ خوب بودند و بیشتر آنها تصویرهای رنگی داشتند.

ژنرال میرزا تقی کاشانی

یکی از منتقدان سامانه آموزش ایران در روزگار قاجار، میرزا تقی خان کاشانی بود. او در آموزشگاهی نظامی زیرنظر آموزگاران فرانسوی آموزش دید و با سفر به اروپا و بررسی اندیشه های نو توانست از علوم جدید آگاهی های بسیار بهدست آورد و با سامانه آموزشی دولت های پیشرفته و روش رفتار با کودکان در آن کشورها آشنا شود. او به انگیزه بهبود وضعیت مکتب خانه های روزگار خویش، رسالهای با عنوان تربیه: در قواعد تعلیم و تربیت اطفال درباره آموزش و پرورش کودکان منتشر کرد.

عبدالرحیم طالبوف

عبدالرحیم طالبوف در سال ۱۲۱۳ ش. در تبریز به دنیا آمد. او نوگرا، آزادی خواه و دانش پژوه بود. هدف اساسی او در نوشته هایش، بیداری ایرانیان و آشنا ساختن آنان با دنیای نو بود. طالبوف از آزادی خواهان انقلاب مشروطیت و از هواداران سامانه نو آموزشی بود که دیدگاههای خود را در زمینه آموزش و پرورش در کتاب احمد یا سفینه طالبی مطرح کرده است. کتاب احمد نخستین کتاب غیرداستانی برای کودکان است. نویسنده در این کتاب در قالب داستانی بلند به بسیاری از پرسشهای علمی و اجتماعی کودکان و نوجوانان به زبان ساده پاسخ میگوید.

کانال تلگرام موسسه پژوهشی تاریخ ادبیات کودکان