وبلاگ کتاب هدهد Page 9 |

خرید کتاب کودک و نوجوان، ارسال به سراسر ایران

به‌روز شده: ۱۴ ساعت ۵ دقیقه قبل

بلندخوانی برای نوزاد، بهترین سرمایه‌‌گذاریِ آموزشی

ش., ۰۷/۲۵/۲۰۲۰ - ۱۴:۰۸

نویسنده: مریم عبدالرزاق

بی‌شک شما هم از رسانه‌ها یا اطرافیان‌تان شنیده‌اید که کتاب‌خوانی سبب بهبود عملکرد مغزی فرد می‌شود؛ اما تا به حال از خود پرسیده‌اید که کتابخوانی بهتر است از چه سنی آغاز شود؟ از سال‌های نوجوانی و دبیرستان؟ سال‌های کودکی و دبستان؟ از سنین خردسالی و پیش از دبستان؟ یا از بدو تولد و حتی دوران جنینی؟! بیشتر مردم فکر می‌کنند که گزینه‌ی آخر تا حدی اغراق‌آمیز است و هیچ ارتباطی میان بلندخوانی برای نوزاد و رشد ذهنی نوزاد یا جنین در شکم مادر وجود ندارد. اما پژوهش‌های دهه‌های اخیر واقعیت مهمی را بیان می‌کنند. نظریه‌پردازان و پژوهشگران این حوزه با قاطعیت می‌گویند: «اگر می‌خواهید در آینده کودکان و نوجوانانی موفق در آموزش داشته باشید، باید از روزهای نخست با او کتاب بخوانید». چرا و چگونه؟

کتاب‌خوانی سبب جوانه زدن سلول‌های مغزی می‌شود

بیشتر والدین فکر می‌کنند نوزادشان تا سنی که به مهدکودک برود، فاصله زیادی دارد. وقتی پوشک نوزاد خود را عوض می‌کنید، به او غذا می‌دهید یا تمیزش می‌کنید، به نظرتان می‌آید راه درازی دارید تا نوزاد شما پنج‌ساله شود. اما زمان به سرعت می‌گذرد و تا به خود بیایید، می‌بینید که نوزاد شما دارد راه می‌رود، حرف می‌زند یا به مهدکودک می‌رود. در این مدت کوتاه پنج‌ساله، به ویژه دو سال نخست آن، حتی اگر متوجه نباشید، نخستین و مهم‌ترین آموزگار او شما هستید. بله، خود شما!

شما در اینکه او در مدرسه فرد موفقی باشد یا نباشد، نقشی اساسی دارید. هیچ آموزگاری به اندازه‌ی مادر و پدر نمی‌تواند در موفقیت آموزشی یک کودک مؤثر باشد. چرا؟ زیرا مادر و پدر هستند که نخستین واژه‌ها را به او هدیه می‌کنند. درست است! واژه‌ها! واژه‌های کوتاه، واژه‌های بلند، واژه‌های رایج و واژه‌های غیررایج. والدین هر روز واژه‌های فراوانی به او هدیه می‌دهند.

بر اساس پژوهش‌های اخیر، آنچه موفقیت آینده‌ی آموزشی کودک را تضمین می‌کند، شمار واژه‌هایی است که یک نوزاد، در هر ساعت، از بدو تولد تا دوسالگی‌اش، می‌شنود. اما چه جادویی در واژه‌ها نهفته است که این چنین آینده‌ی کودک را دگرگون می‌کند؟

کودک تا دوسالگی دوران مهمی را از جنبه‌ی رشد مغزی و زبانی طی می‌کند. اگرچه در روزهای نخست تولد به نظر می‌رسد که نوزاد به سبب روند زایش کمی خسته است، اما مغزش به مراتب فعال‌تر از والدین است؛ حتی وقتی‌که نوزاد خوابیده، مغز او فعال است و سلول‌های مغزش با پیوندهای تازه‌ای که با هم برقرار می‌سازند، به خواندن کتاب واکنش نشان می‌دهند.

نوزاد با نزدیک به ۱۰۰ بیلیون سلول مغزی به دنیا می‌آید (نرون‌ها). پس از تولد، رشد سلول‌های مغزی بسیار حیاتی است و این سلول‌های را می‌بایست والدین و دیگر عوامل محیطی و افراد پیرامون تحریک کنند. این تحریک‌ها ارتباط‌های تازه‌ای در سلول‌های مغزی به وجود می‌آورد که به سیستم سیم‌های ارتباطی پیچیده و انبوه شباهت دارد. اما پس از مدتی کوتاه این سلول‌ها شروع به جوانه زدن شاخه‌هایی به نام اکسون و گیرنده‌های کوتاهی به نام دندریت می‌کنند. اکسون‌ها سیگنال‌ها را منتقل می‌کنند و دندریت‌ها اطلاعات را دریافت می‌کنند و سیناپس یا پیوندی تازه برقرار می‌سازند. تا دوسالگی شمار اتصالات مغزی تا یک هزار تریلیون افزایش می‌یابد. این عدد به اندازه‌ی شمار ستاره‌ها در کهکشان است. بنا به گفته امیلی دیکنسون، مغز گسترده‌تر از آسمان است!

بلندخوانی برای نوزاد یا دیدن تلویزیون؟ مسئله این است!

حال شاید این سؤال‌ها پیش بیاید: «چرا از طریق دیدن تلویزیون نمی‌توان گنجینه‌ی واژگانی کودک را افزایش داد؟ چرا کتاب‌خوانی؟!»

امروزه، ابزارهای تصویری بخش عمده‌ای از زندگی ما را احاطه کرده‌اند، اما واقعیت آن است که این ابزارها، با حجمه‌ی فراوان اطلاعات، هیچ‌گونه ارتباط دوسویه‌ای با کودک برقرار نمی‌کنند؛ درحالی‌که که مادر یا پدر هنگام کتاب‌خوانی، اطلاعاتی محدود را به آرامی و به شیوه‌ی تعامل و گفت‌وگو در اختیار کودک قرار می‌دهند. از سوی دیگر، کودک از زمان جنینی تا چندین ماه ابتدایی زندگی خود، بیشتر از طریق شنیداری آموزش می‌بیند. بدین ترتیب، تصاویر فراوان تلویزیون برای کودک غیرقابل فهم است و پژوهشگران تأکید کرده‌اند که کودک تا دوسالگی از تلویزیون دور باشد. البته این‌ها تنها دلایل لزوم کتاب‌خوانی والد و کودک نیست.

در پاسخ دقیق و علمی به پرسش بالا، نویسندگان کتاب «خواندن با نوزاد و نوپا» ده سودمندی بلندخوانی با نوزاد را چنین بر می‌شمرند:

مهارت‌های شنیداری را تقویت می‌کند.
شمار واژگانی را که نوزاد می‌شنود افزایش می‌دهد.
سبب افزایش مدت‌زمان توجه و دقت نوزاد و رشد حافظه‌ی او می‌شود.
به نوزادان یاری می‌رساند که‌واژه‌های ناآشنا را بیاموزند.
به نوزادان کمک می‌کند که معنای واژگان را درک کنند.
به نوزادان کمک می‌کند تا با مفاهیم و نمادهای چاپی آشنا شوند.
به نوزاد یاری می‌رساند که از تصاویر اطلاعات دریافت کند.
پیوند عاطفی و آرامش میان کودک و والدین را تقویت می‌کند.
تخیل و احساسات کودک را تقویت می‌کند.
عشق به خواندن را در کودک نهادینه می‌کند.

مؤسسه پژوهشی تاریخ ادبیات کودکان و بلندخوانی برای نوزادان

با توجه به اهمیت این موضوع، بخش کودک و نوجوان انتشارات مؤسسه پژوهشی تاریخ ادبیات کودکان (فراورده‌های تاک) به ترجمه و تألیف چندین کتاب و ساخت ابزار آموزشی پرداخته است؛ از آن جمله می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

_ مجموعه‌ی «کتاب سیاه و سفید نوزاد»: این مجموعه شامل کتاب‌های تصویری سیاه و سفید با عناوین «سلام دنیا» و «نگاه کن! نگاه کن!»، و «مکعب‌های تصویری» پارچه‌ای است. این‌گونه کتاب‌ها و ابزارهای آموزشی برای تقویت حس دیداری نوزادان طراحی شده‌اند.

_ «خواندن با نوزاد و نوپا، چگونه به نوزاد و نوپای خود کمک کنیم تا دنیای واژه‌ها را کشف کند؟»: این کتاب راهنمایی بی‌نظیر و کاربردی است برای بلندخوانی برای نوزاد و نوپا که با تأکید بر اهمیت کتاب خواندن در دو سال اول زندگی، به زبان ساده به مادران و پدران جوان نشان می‌دهد که چگونه برای فرزند نوزاد یا نوپای خود کتاب بخوانند و چگونه کتاب‌های مناسب را برای فرزندشان انتخاب کنند.

_ «دست‌نامه مادر و نوزاد»: این کتاب، دست‌نامه‌ای برای مادران و پدرانی است که به‌زودی کودک‌شان به دنیا می‌آید یا اینکه تازه به دنیا آمده است. در این دست‌نامه مهم‌ترین اطلاعاتی که مادران و پدران جوان تا یک‌سالگی فرزندشان بدان نیاز دارند، گنجانده شده است.

_ «مجموعه شش جلدی کتاب های مقوایی نخستین کتابخانه من»: این مجموعه، شامل شش کتاب مقوایی است و به منظور آشنایی اولیه کودک با «اعداد»، «آوای جانوران»، «اشیا پیرامون»، «نام خوراکی‌ها» و «رنگ‌ها» تهیه و تولید شده است.

_ «دانش‌نامه نوزاد و نوپا»: این دانش‍نامه مقوایی با استفاده از تصاویر، نوزادان و نوپایان را مفاهیم پایه‌ای چون احساسات مختلف انسان مانند خوش‌حالی یا خشم، اعضای بدن، رنگ‌ها، جانوران و اعداد آشنا می‌کند.

_ «مجموعه نخستین هیجان های من»: شامل شش داستان‌ «زیبا و گیرا برای کمک به شناخت و بیان احساس‌های بزرگ کودکان کوچک» است. کتاب‌های این مجموعه با نام‌های «گورخر کوچولوی حسود»، «آهو کوچولوی ترسو»، «سوسمار کوچولوی خوش‌حال»، «پلنگ کوچولوی شیطون»، «کرگدن کوچولوی خودخواه» و «شیر کوچولوی عصبانی» کودکان را با شش احساس مختلف آشنا می‌کند.

نوشته بلندخوانی برای نوزاد، بهترین سرمایه‌‌گذاریِ آموزشی اولین بار در کتاب هدهد پدیدار شد.