خبر جمع کن
اهمیت خواب کافی در کودکان و نوجوانان و نقش آن در سلامت جسم و روان
گردآوری و ترجمه: شیما حسینی
خواب خوب، نیاز اساسی و ابتدایی کودکان است. بر سلامت جسم و روان تاثیر فراوان دارد و نقشش از بدو تولد آغاز می‌شود.
مغز از ابتدای تولد فعالیتش را برای رشد بدن آغاز می‌کند و میزان زیادی از این فعالیت را در هنگام خواب نوزاد انجام میدهد. در ارتباط با خواب، به مرور زمان و همراه با رشد بدن، ساعت زیستی یا ساعت بدن یا میزان خواب و بیداری را مطابق روشنایی روز و تاریکی شب شکل میدهد و تنظیم می‌کند. به این ترتیب که نوزادان در ابتدای تولد خواب منظمی ندارند اما تا حدود سه تا شش ماهگی میزان خواب و بیداری منظمی پیدا می‌کند.
علاوه بر شکل‌گیری و تنظیمات چرخه‌ی خواب و بیداری در بدن، چرخه‌ی خواب هم پرورش پیدا می‌کند؛ چرخه‌ی خواب شامل دو مرحله است:
- خواب فعال یا خواب با حرکت سریع چشم(REM) که در آن چشم مدام زیر پلک حرکت می‌کند: در طول این مرحله مغز فعال است و تنفس و تپش قلب به شکل نامرتب انجام می‌شود.
- خواب آرام یا خواب بدون حرکت چشم (NON-REM): این مرحله شامل خواب سبک و عمیق است و در طول آن خون بیشتری برای عضله‌های بدن فراهم می‌شود، انرژی لازم برای بدن بازیابی می‌شود و هورمون‌های لازم برای رشد ترشح می‌شوند.
تنظیم این چرخه نیز با رشد نوزاد تغییر پیدا می‌کند و تکمیل می‌شود. چرخه‌ی خواب نوزادان ۵۰ درصد در خواب فعال و ۵۰ درصد در خواب آرام سپری می‌شود و روی هم رفته ۳۰ تا ۶۰ دقیقه طول می‌کشد. در شش ماهگی زمان خواب فعال یا REM به ۳۰ درصد تقلیل می‌یابد و وقتی کودکان به سن سه سالگی می‌رسند، مدت چرخه با مدت چرخه در بزرگسالی برابر می‌شود و به ۹۰ دقیقه می‌رسد.
اما مدت خواب کافی برای نوزادان، کودکان و نوجوانان متفاوت است و ساعت خواب آنها در سیر تکامل رشد تغییر می‌کند. هر چه نوزادان بزرگتر می‌شوند، در روز کمتر و در شب بیشتر می‌خوابند و روی هم رفته با رشد بیشتر، به خواب کمتری احتیاج پیدا می‌کنند.
برای خواب کودک ملزومات و الگوهای متنوعی وجود دارد و ممکن است یک نوزاد به طور خاص نیازهای متفاوتی داشته باشد، اما در ارتباط با زمان کافی برای خواب نوزادان و کودکان در سنین مختلف می‌توان به الگویی کلی اشاره کرد.
فهرست محتوازمان و میزان خواب کافی برای نوزادان و کودکان
علائم و نشانه‌های کمبود خواب در کودکان و نوجوانان
اختلال‌های خواب در کودکان و نوجوانان
- بدخوابی در کودکان و نوجوانان (Dyssomias)
- خواب‌پریشی در کودکان و نوجوانان (Parasomnias)
- اختلالات خواب مربوط به بیماری‌های جسمی و روانی در کودکان و نوجوانان
- اختلال‌های مربوط به تنفس در خواب
- اختلال شب‌ادراری در کودکان و نوجوانان
- عوامل موثر بر شب‌ادراری کودکان و نوجوانان
- پیامدهای احساسی شب‌ادراری در کودکان و نوجوانان
- توصیه‌هایی برای والدین در ارتباط با شب‌ادراری کودکان و نوجوانان
بهداشت خواب چیست و چگونه به کودکان کمک می‌کند؟
اهمیت و تاثیر خواندن کتاب داستان هنگام خواب
زمان و میزان خواب کافی برای نوزادان و کودکان زمان و میزان خواب کافی برای نوزادان و کودکان ۱. میزان خواب در نوزادان زیر سه ماهنوزادانی که به تازگی متولد شده‌اند، مدام می‌خوابند و بیدار می‌شوند. و در واقع چرخه‌ی خواب و بیداری یا ساعت بدن نوزاد در تعامل با احتیاج او به تغذیه است. نوزادان در این سن، روی هم رفته حدود ۱۸ ساعت در شبانه‌روز می‌خوابند. خوابی بدون نظم و ترتیب دارند. زمان بیداری ممکن است بین یک تا سه ساعت طول بکشد و زمان خواب از چند دقیقه تا چند ساعت.
نوزادانی که به تازگی متولد شده‌اند، نیازشان به خواب را با روش‌های گوناگونی از قبیل غرغر، گریه یا مالیدن چشم‌ها بیان می‌کنند.
چرخه‌ی خواب نوزادان تازه متولد شده میان خواب فعال و خواب آرام، حدود ۳۰ تا ۵۰ دقیقه طول می‌کشد. ممکن است در طول این چرخه بیدار شوند و برای خواب دوباره نیاز به کمک داشته باشند.
- بهتر است در این سن نوزاد، در هنگام خواب‌آلودگی و نه خواب کامل در رختخواب قرار داده شود. به این شکل که روی پشتش خوابانده شود و روی سر و صورتش پتو، پارچه یا هیچ‌چیز دیگری نباشد.
در سه ماهگی به مرور خواب نوزادان در طول روز کمتر و هنگام شب، بیشتر می‌شود. اما به هر حال ۲ تا ۳ بار خواب دوساعته روزانه را دارند و ممکن است شب هم حداقل یک بار بیدار شوند.
نوزادان در شش ماهگی طولانی‌‌مدت‌ترین خواب شبانه را تجربه می‌کنند. خوابی که حدود ۹ تا ۱۲ ساعت طول می‌کشد؛ زیرا تغذیه‌ی شبانه‌ی آنها دیگر ضروری نیست.
- بهتر است در این سن برای خواب روزانه و شبانه‌ی نوزادان به مروز زمانبندی و برنامه‌ی معین و مقدمه و روالی برای پیش از خواب در نظر گرفت.
برخی کودکان تمایلی به تنها خوابیدن ندارند. نویسنده به روشی ساده آماده کردن مقدمات خواب کودک را یاد آوری و نحوه ی برخورد با مسئله را برای کودک و همچنین پدر و مادرها بیان می کند.
افزودن به علاقه مندی اطلاعات بیشتر Quick view اتمام موجودی بستن خرسی، بگیر بخواب! – مجموعه خرسی و باباش ۶۰,۰۰۰ ریال وقت خوابیدن خرسی بود. بابا خرسی گفت: «وقت خواب است خرسی.» خرسی گفت: «نع!» بابا خرسی گفت: «دندان‌هایت را مسواک بزن و بگیر بخواب.» خرسی گفت: «نع!» افزودن به علاقه مندی اطلاعات بیشتر Quick view اتمام موجودی بستن خوابت نمی‌برد، خرس کوچولو؟ – مجموعه قصه‌های خرس کوچک و خرس بزرگ ۱۸۰,۰۰۰ ریالشب است. خرس کوچولو به رختخواب رفته است تا بخوابد و خرس بزرگ کتاب می‌خواند. اما خرس کوچولو خوابش نمی‌برد و مرتب خرس بزرگ را صدا می‌زند و از تاریکی شکایت دارد.
افزودن به علاقه مندی اطلاعات بیشتر Quick view مشکل بی‌خوابی در کودکان ۶. میزان خواب در نوجوانهانوجوانان در سن بلوغ حدود ۸ تا ۱۰ ساعت خواب نیاز دارند تا در طول روز سطح هوشیاری خوبی داشته باشند.
تغییرات ساعت درونی بدن در نوجوانی به معنای آن است که او گرایش دارد تا شب دیرتر به رختخواب برود و صبح هم دیرتر بیدار شود؛ اگرچه چنین اتفاقی معمولی و نرمال است و با گذر دوره‌ی نوجوانی رفع می‌شود.
***
چنان‌که توضیح داده شد، کودکان در رده‌های سنی متفاوت به تناسب نیاز بدن، به خواب کافی نیاز دارند. خواب خوب و کافی به تقویت سیستم ایمنی و عصبی و عملکرد مغز کمک می‌کند. هنگام خواب، مغز نیروهایی که در طول روز به کارگرفته را بازیابی و تجدید می‌کند و اگر به خوبی استراحت کرده باشد، در روز قادر به حل مسئله، یادگیری و تفریح است. در واقع کودکانی که همواره خوب می‌خوابند؛
- خلاقیت بیشتری به خرج می‌دهند.
- توجه و تمرکز بیشتری روی مسائل دارند.
- توانایی‌شان برای حل مسئله بیشتر است.
- در یادگیری، به‌یادسپاری و تصمیم‌گیری‌ها بهتر عمل می‌کنند.
- با دیگران راحت‌تر ارتباط برقرار می‌کنند.
نداشتن خواب کافی در شب، علائم ناخوشایندی برای کودکان در پی دارد و همیشه نمی‌تواند با خواب بیشتر در شب بعد جبران شود. تکرار کمبود خواب یا خوابی با کیفیت پایین منجر به علائم رفتاری، شناختی-روانی و احساسی متفاوتی می‌شود.
اختلال‌های خواب در کودکان و نوجوانان اختلال‌های خواب در کودکان و نوجوانان:در حدود ۹۰ اختلال خواب در دوران کودکی شناخته شده است. تمام این اختلال‌ها در سه حوزه‌ی اصلی جای می‌گیرند:
- بدخوابی در کودکان و نوجوانان (Dyssomias)
بدخوابی به مشکلات به خواب‌رفتن یا تداوم خواب مربوط می‌شود و ممکن است ناشی از مشکلات رفتاری یا جسمی باشد. شایع‌ترین نمونه‌ها عبارتند از:
اختلال‌های مربوط به تنفس در خواب (خر و پف کردن، نفس‌نفس زدن، یا وقفه‌های تنفسی در خواب)، دست‌وپا زدن تناوبی، سندورم پای بی‌قرار (گاهی به شکل دردهای زیادشونده توصیف می‌شوند)، اختلال‌های مربوط به شروع خواب (کودکان نمی‌پذیرند به رختخواب بروند یا در رختخواب بمانند) و سندروم تاخیر در فاز خواب.
سندروم تاخیر در فاز خواب، زمانی است که ساعت بیولوژیکی بدن جابه‌جا می‌شود و فرد نیمه‌های شب یا نزدیکی‌های صبح به خواب می‌رود و تا نزدیکی‌های ظهر یا بعدازظهر می‌خوابد. که البته این مشکل بیشتر در نوجوانان عمومیت دارد.
- خواب‌پریشی در کودکان و نوجوانان (Parasomnias)
خواب‌پریشی در ارتباط با بیدار شدن از خواب رخ میدهد. این بیداری ممکن است کامل یا ناقص و همراه با خوابالودگی و ناهشیاری باشد.
شایع‌ترین خواب‌پریشی‌ها عبارتند از: راه‌رفتن در خواب، حرف‌زدن در خواب، کابوس‌های شبانه، هراس‌های شبانه (با کابوس‌ها کاملا متفاوت است) و شب‌ادراری.
بسیاری از کودکان یک یا چند نوع از این خواب‌پریشی‌ها را در برخی مراحل دوران کودکی تجربه می‌کنند. این تجربه‌ها کاملا طبیعی‌اند و به نظر، بخشی از روند رشد به حساب می‌آیند. اما اگر این رفتارها در بازه‌ی زمانی طولانی ادامه پیدا کنند، یا به کرات رخ دهند یا برای کودک خطر ایجاد کنند (برای مثال زمانی که در خواب راه بروند و از خانه خارج شوند) نیاز است تا با متخصص کودکان مشورت شود.
- اختلالات خواب مربوط به بیماری‌های جسمی و روانی در کودکان و نوجوانان
این اختلالات به وضعیت تشخیص برمی‌گردند؛ مثلا فردی به اختلال کم‌توجهی_بیش‌فعالی (ADHD) مبتلاست و اگر این وضعیت تشخیص داده شود و درمان شود، مشکل خواب هم بهبود پیدا می‌کند.
در ادامه درباره‌ی دو مورد از اختلال‌های رایج خواب یعنی اختلال‌های مربوط به تنفس در خواب و شب‌ادراری، توضیح بیشتری آورده شده است:
- اختلال‌های مربوط به تنفس در خواب
یکی از مرسوم‌ترین اختلال‌های خواب، مشکلات تنفسی است و همان‌طور که توضیح داده شد از خر و پف گرفته تا سندورم وفقه تنفسی یا آپنه خواب (osas) را شامل می‌شود. در اختلال آپنه، انسدادی در بخش بالایی راه هوایی بینی پیش می‌آید که حین خواب منجر به نارسایی‌های تنفسی می‌شود. البته هر خر و پفی لزوما به معنای وقفه‌ی تنفسی نیست و از ۱۲ درصد کودکی که خر و پف می‌کنند تنها ۳ درصد به آپنه مبتلا هستند.
کودکان مبتلا به آپنه به طور معمول به دلیل مشکل در تنفس، در طول خواب شبانه زیاد بیدار می‌شوند. ممکن است این فشار تنفسی موجب افت میزان اکسیژن خون در سطوح مختلف شود و دریافت اکسیژن در بافت‌ها و سلول‌های اعضای بدن، از جمله مغز، کاهش پیدا کند.
نکته مهم اینکه اختلالات خوابی از این دست، ممکن است به عارضه‌های شناختی بینجامد. عارضه‌هایی که بر توانایی تفکر، تمرکز و توجه و پردازش اطلاعات و به خاطر سپاری و یادآوری کودک به شدت موثرند. همچنین پژوهش‌ها نشان می‌دهند که کودکان با مشکلات تنفسی در خواب، آی‌کیوی پایین‌تر و در نتیجه عملکرد ضعیف‌تری در مدرسه دارند.
آنا جویس (پژوهشگر حوزه‌ی خواب و رشد شناختی، از دانشگاه کاونتری) به همراه همکارانش در سال ۲۰۱۷ پژوهشی انجام داد تا تاثیر مشکل تنفسی در اختلال خواب را بر رشد شناختی ۲۲ کودک در رده‌ی سنی ۲ تا ۴ سال بسنجد.
پرسش پژوهش، «چگونگی و کیفیت تاثیر خواب آشفته و نامنظم شبانه بر توانایی، آمادگی و بازدهی زندگی کودکان این رده‌ی سنی» بود. در واقع توانایی‌های کودکان در این مرحله از رشد، میزان آمادگی آنان برای مدرسه و بازدهی زندگی آینده‌‌شان را پیش‌بینی می‌کند.
کودکان به دانشگاه کاونتری برده شدند تا مهارت‌های دیداری، حرکتی و گفتاری آنها سنجیده شود. ابتدا پژوهشگران درباره‌ی توانایی گفتاری و رفتاری کودکان از والدین کودکان پرسش‌هایی کردند و سپس از والدین خواسته شد تا در خانه با استفاده از تجهیزاتی میزان تنفس، تپش قلب و اکسیژن کودکان را حین خواب اندازه بگیرند.
یافته‌های پژوهش چنین بود: کودکانی که در طول خواب کمترین میزان اکسیژن را دریافت می‌کردند، در مهارت گفتاری و بیانی ضعیف‌تر از دیگران عمل می‌کردند؛ یعنی برای اینکه افکارشان را در قالب کلمات و جمله‌ها بیان کنند، بیش از همه با مشکل مواجه بودند. کودکان با مشکل تنفسی در خواب، بنابر گفته‌ی والدینشان مشکلات رفتاری نیز داشتند برای مثال رفتار اجتماعی موافق یا مطلوب (رفتارهایی چون مهربانی و کمک به دیگران) را از خود نشان نمی‌دادند.
هیچ‌یک از کودکان این پژوهش گرفتار (OSAS) نبودند. طبق این پژوهش، مشکلات تنفسی به تنهایی برای ایجاد مشکلات شناختی کافی بود. اهمیت این نکته در اینجاست که (OSAS) خفیف در کودکان اغلب قابل توجه و تشخیص نیست و در حال حاضر اتفاق نظری برای سطح شدتی که باید درمان شود، وجود ندارد.
یافته‌ی دیگر پژوهش چنین بود که کودکان با ساعت خواب طولانی‌تر، مشکلات احساسی کمتری از جمله ترس، اضطراب و غم را داشتند که البته منطقی و معنی‌دار به نظر می‌رسید. زیرا پژوهش‌های پیشین دریافته بودند که درمان اختلال‌های خواب کودکان موجب بهبودی مشکلات احساسی است. از سوی دیگر بی‌توجهی به اختلال‌های خواب در کودکی ممکن است موجب اختلال‌های اضطرابی در بزرگسالی شود.
- اختلال شب‌ادراری در کودکان و نوجوانان
یکی از اختلال‌های مربوط به خواب که در دسته‌ی خواب‌پریشی قرار می‌گیرد و پیش‌تر هم درباره‌ی آن صحبت شد، شب‌ادراری است. این اختلال مربوط به زمانی است که بدن کودکان به رشد کافی برای کنترل اوره در مثانه حین ساعات خواب شب رسیده است و میان کودکان پیش از دبستان، دبستان و حتی نوجوانان رواج دارد. البته این اختلال، بیماری جدی محسوب نمی‌شود و اغلب با بزرگتر شدن کودکان رفع می‌شود اما به‌هر حال برای کودکان و والدین موضوعی ناراحت‌کننده است. در ادامه عوامل موثر بر این اختلال و توصیه‌هایی برای والدین و خانواده در این زمینه آورده شده است:
عوامل موثر بر بر شب‌ادراری کودکان و نوجوانان:- ژنتیک: اگر یکی از والدین بعد از ۵ سالگی دچار این اختلال بوده باشد، تا ۴۰ درصد احتمال درگیری کودکانش با این اختلال وجود دارد. در صورت ابتلای هر دو والدین، این احتمال به ۷۰ درصد می‌رسد.
- اضطراب و استرس: یکی از مرسوم‌ترین دلایل شب‌ادراری است. کودکان ممکن است هنگام جابه‌جایی به خانه یا مدرسه‌ی جدید، تجربه‌ی جدایی والدین یا مرگ یکی از والدین یا عزیزان یا هنگام وقوع رویدادی خاص دچار این اختلال شوند. یادگیری برخورد صحیح با این اضطراب، می‌تواند شب‌اداری را متوقف و رفع کند.
- خواب عمیق: خواب عمیق در دوره‌ی نوجوانی عادی و نرمال است زیرا احتمال آنکه نوجوان برنامه‌ی خوابی ضعیف و کم خوابی داشته باشد، زیاد است. در دوره‌ی بلوغ به‌ویژه برای نوجوانان دوره‌ی دبیرستان چنین وضعیتی شایع است.
- وقفه‌ی تنفسی یا آپنه: در نمونه‌های نادری شب‌ادراری ناشی از ابتلای کودک به وقفه‌های تنفسی در خواب است. بدن کودکان در این شرایط مغز را از نظر تعادل شیمیایی تغییر میدهد. همین تغییر ممکن است به شب‌ادراری بینجامد.
- یبوست: محل قرارگیری مثانه و روده‌ها در بدن، در کنار همدیگر است. پیچ‌خوردگی روده (یبوست) ممکن است به مثانه فشار بیاورد و کودک نتواند مثانه‌اش را کنترل کند. بنابراین درمان یبوست اغلب اولین مرحله از درمان شب‌ادراری در این شکل است.
- بیماری کلیه یا مثانه: اگر کودکی در طول روز و شب نمی‌تواند مثانه‌اش را کنترل کند یا علائم بیمارگونه‌ی دیگری چون درد هنگام دفع، یا دفع مکرر دارد، احتمال بیماری کلیه و مثانه‌ی او زیاد است.
- بیماری‌های عصبی: گاهی مشکل نخاعی در سال‌های ابتدایی کودکی در طول رشد و نمو شدیدتر و حادتر و در نتیجه موجب شب‌اداری می‌شود. اگر کودک شما با مشکلات دیگری همچون بی‌حسی، گزگز کردن و درد در پاها مواجه است نیز امکان دارد دچار شب‌اداری شود، هر چند احتمال آن بسیار اندک است.
- مشکلات جسمی و پزشکی دیگر: در نمونه‌های اندکی دیابت، اختلال کم‌توجهی_بیش‌فعالی (ADHD) یا استفاده از برخی داروها ممکن است منجر به شب‌ادراری شوند.
شب‌ادراری هم برای کودکان و هم برای اعضای دیگر خانواده پیامدهای احساسی دارد. کودکان ممکن است احساس شرم، نگرانی، کمبود حرمت خود را تجربه کنند. این تجربه‌ها بر روابط، کیفیت زندگی و فعالیت‌هایشان در مدرسه اثرگذار است. کودکان و نوجوانان ممکن است از حضور در اردوهای چند روزه (که مجبورند شب را کنار دوستانشان بگذرانند) پرهیز کنند. ممکن است از سوی خواهر و برادرها طرد شوند. حتما کارهای نظافت به کارهای افراد خانواده اضافه می‌شود.
اما نکته‌ای که همیشه باید به یاد داشته باشید این است: شب‌اداری تقصیر و گناه کودک نیست و او بر این وضعیت کنترلی ندارد. افراد خانواده و دوستان نباید کودک را از این بابت مقصر بدانند و تنبیهش کنند یا به او احساس شرم و گناه بدهند. در عوض باید با پزشک در ارتباط باشند تا دلیل و مسئله‌ی اصلی را پیدا کنند و گام به گام برای حل مسئله پیش بروند.
توصیه‌هایی برای والدین در ارتباط با شب‌ادراری کودکان و نوجوانان:- میزان خوردنی‌ها و آشامیدنی‌های کافئین‌دار را محدود کنید و از خوردن اسنک‌های شور و شیرین به ویژه در عصر و شب بپرهیزید.
- کودکانتان را تشویق کنید تا به طور مرتب، هر دو یا سه ساعت یک‌بار و البته پیش از خواب، به دستشویی بروند.
- در صورت لزوم تنها یک‌بار کودکانتان را در طول شب بیدار کنید تا به دستشویی بروند. توجه داشته باشید که بیدارکردن کودک بیش از یک‌بار در شب ممکن است چرخه‌ی خواب او را به هم بزند و در این صورت کودک در روز بعد یا در مدرسه با مشکل مواجه خواهد شد.
- برای اردوهای چند روزه که کودک شب را بیرون از خانه می‌گذراند، با کودکتان صحبت کنید تا در صورت لزوم از مشاورها یا مسئول‌های اردو به طور خصوصی کمک بگیرد.
- کابوس‌های شبانه در کودکان
خواب دیدم یک معجون جادویی درست کردم و سرکشیدم و یک‌دفعه شکل یک هیولا شدم. نعره می‌زدم و همه از من می‌ترسیدند. هرکاری هم که دوست داشتم، انجام می‌دادم. نه موهایم را شانه می‌کردم و نه دندان‌هایم را مسواک می‌زدم ولی...
افزودن به علاقه مندی افزودن به سبد خرید Quick view اتمام موجودی بستن نیکی و گرگ‌های بد گنده – مجموعه قصه‌های دوستی ۲ امتیاز ۴.۰۰ از ۵ ۲۴۰,۰۰۰ ریال شب بود و باد می‌وزید. نیکی از خواب پرید... کمک! مامان با عجله توی اتاق آمد و پرسید: «چه خبر شده؟» نیکی گفت: «گرگ! صدتا گرگ دنبالم می‌کردند.» مامان گفت: «صدتا گرگ؟مطمئنی؟» افزودن به علاقه مندی اطلاعات بیشتر Quick view بستن خواب بد ۱۸۰,۰۰۰ ریال برادر خرس اسباب‌بازی موجودات فضایی و فیلم‌های ترسناک را خیلی دوست داشت و همیشه پول‌هایش را جمع می‌کرد تا از این اسباب‌بازی‌ها بخرد ولی خواهر خرسک اصلا این اسباب‌بازی‌ها را دوست نداشت. یک روز داداش خرسی به سینما رفت تا فیلم جنگ موجودات فضایی را ببیند. شب هم او و هم خواهر خرسک کابوس دیدند. آنها خواب موجودات فضایی را دیدند و وحشت‌زده از خواب پریدند... . افزودن به علاقه مندی افزودن به سبد خرید Quick view بستن یک دوست مثل هیولا ۳۰۰,۰۰۰ ریال ببری با هیولای زیر تختش دوست است. آن دو هر شب تا قبل از خواب با هم بازی می‌کنند. هیولا هیچ‌وقت ببری را نمی‌ترساند، چون دوست‌های خوب هیچ‌وقت همدیگر را نمی‌ترسانند... افزودن به علاقه مندی افزودن به سبد خرید Quick view کابوس‌های شبانه در کودکانعلائم و نشانه‌های کمبود خواب در کودکان و نوجوانان بهداشت خواب چیست و چگونه به کودکان کمک می‌کند؟در پایان به توصیه‌هایی برای خواب خوب و با کیفیت توجه کنید:
بهداشت خواب چیست و چگونه به کودکان کمک می‌کند؟در خلال توضیحات مربوط به مدت زمان خواب لازم برای نوزاد و کودک در سنین مختلف، اشاراتی به بهداشت خواب شد. منظور از بهداشت خواب مقدمات و شرایطی است که همواره برای خواب هر فرد، فراهم می‌شود. در اینجا به شکل کلی و دسته‌‌بندی‌شده به مواردی که از سوی مرکز درمانی ارماند ارائه شده است، می‌پردازیم. والدین با رعایت این نکات می‌توانند به خواب خوب کودکانشان کمک کنند و از این طریق در رشد سالم جسمی و روانی آنها موثر باشند. مواردی که ذیل عنوان بهداشت خواب باید در نظر گرفت عبارتند از:
- کافئین: بهداشت خواب خوب، از روز و با در نظر گرفتن خوراکی‌های کودک شروع می‌شود. کافئین یک خوراکی محرک است و کودک را بیدار نگه می‌دارد و مانع خواب راحت و آرام او می‌شود. نوشیدنی‌هایی مثل چای، قهوه، نوشابه، نوشابه‌های انرژی‌زا و سوداهای گازدار، کافئین دارد. اگر کودکتان از این خوراکی‌ها استفاده می‌کند، مقدارش را محدود کنید و زمان مصرفش را پیش از ناهار بیندازید.
- غذا: پرخوری در شب و نزدیک به ساعت خواب، مانع خواب راحت است. برای خوردن وعده‌ی شام زمان مناسبی را انتخاب کنید.
- ورزش: اگر کودکان در طول روز به میزان کافی تحرک نداشته باشند، ممکن است شب به سختی به خواب بروند. کودکتان را تشویق کنید تا ورزش و بازی‌های فیزیکی انجام دهد تا با سوخت کافی انرژی، در انتهای روز احساس خستگی کند. البته از ورزش کردن هنگام خواب اجتناب کنید، زیرا عضلات حین ورزش گرمایی تولید می‌کنند که مانع خواب می‌شود.
- محیط: کودک در محیط خواب خود باید احساس آرامش و امنیت کند اما برای بازی و بازیگوشی هم وسوسه نشود. البته افراد مختلف، در شرایط متفاوتی این احساس را تجربه می‌کنند. کودکی با چراغ‌خواب روشن، به خواب می‌رود و کودکی در تاریکی کامل. وسایل و اسباب بازی هم بهتر است در محل متفاوتی نگهداری شود تا حواسش را پرت نکند.
- تکنولوژی: استفاده از وسایل الکترونیکی مانند تلویزیون، موبایل، تبلت، کامپیوتر در نزدیکی زمان خواب، آرامش کودک را سلب می‌کند زیرا با تولید نور مانع تولید هورمون‌های طبیعی برای خواب می‌شوند.
به شکل ایده‌آل این وسایل، هم نباید پیش از خواب استفاده شوند و هم نباید در اتاق خواب کودک باشند.
- روال منظم: داشتن روالی منظم هنگام خواب به کودکتان کمک می‌کند تا بداند پیش از خواب چه انتظاراتی داشته باشد و چطور رفتار کند. این روال می‌تواند حدود ۳۰ دقیقه تا دوساعت قبل از خواب باشد و شرایط را برای استراحت فراهم کند و او را در حالت و وضعیت خواب قرار بدهد. کارهایی مثل دوش آب گرم یا خواندن داستان به کودک در این زمینه کمک می‌کند.
همان‌طور که گفته شد، تکرار و ادامه‌دادن هر شب برنامه برای پیش از خواب، به کودک کمک می‌کند تا در حالت و وضعیت استراحت و خواب قرار بگیرد. یکی از این برنامه‌های موثر، خواندن کتاب داستان است. وقتی کودک در رختخواب دراز کشیده و غرق در یک داستان خوب می‌شود، از حیث ذهنی، روانی و جسمی آرامش دارد و آماده‌ی خواب است.
مطالعات همواره نشان میدهد، در آغوش گرفتن کودک برای رشد و کارکرد مثبت مغز مفید است. بنابراین والدین می‌توانند کنار کودک دراز بکشند یا بنشینند و کتاب بخوانند. خواندنی که در تقویت هوش کودک تاثیر فراوان دارد. در واقع با خواندن، مهارت‌های تفکر و منطق و مهارت‌های گفتاری و زبانی کودک نیز پرورش پیدا می‌کند؛ به‌ویژه زمانی که والدین در جایگاه خواننده لحن، تاکیدها و احساسات را در کلمه‌ها نشان بدهند.
از دیگر سودمندی‌های خواندن داستان پیش از خواب تقویت خلاقیت کودک و مهارت‌های مربوط به تخیل است. بردن آنها به دنیاهای جادویی و فانتزی، معرفی شخصیت‌های جدید و دنبال‌کردن داستان، به آنها کمک می‌کند تا تصویرها را در سر بپرورانند. به‌ویژه آنکه در ساعات پیش از خواب، معمولا فضا ساکت است و کودک مشغولیت ذهنی کمتری دارد. زبان توصیفی که در بیشتر کتاب‌های کودکان به کارگرفته می‌شود به آنها کمک می‌کند تا ساده‌تر تصویرسازی و خیال‌پردازی کنند. ضمن اینکه والدین می‌توانند درباره‌ی کتابی که خوانده شده، با کودک گفتگو کنند تا او داستان را از نگاه خودش توصیف کند و قوه‌ی تخیلش را بیشتر به کار گیرد.
ایجاد مهلتی در پیوند با خواندن می‌تواند لحظه‌های کوتاه اما آرامش‌بخش و ارزشمندی باشد که والدین و کودکان با هم سهیم می‌شوند. با وجود سبک زندگی پرمشغله‌ی امروزی ممکن است به سختی زمانی برای کنار هم بودن پیدا کنند. بنابراین دمخور شدن با کتاب می‌تواند برنامه و فرصتی باشد که پایان هر روز کودک و والدین را به هم وصل می‌کند. این زمان آرامش‌بخش در کاهش اضطراب روزانه‌ی هر دو طرف، هم کودک و هم والدین بسیار موثر است. در واقع، اگر هر یک از آنها درگیر روزی سخت و پرهیجان بوده باشند، فرصتی کوتاه و آرام می‌تواند شگفتی‌آفرین و حتی اعجازآور باشد و با وجود آن هر دو با ذهنی آرام و بدون مشغله و هیجان به خواب بروند.
روی هم رفته می‌توان گفت: پرورش و شکل‌دادن ساعت‌هایی برای خواندن پیش از خواب، شیوه‌‌ای عالی برای خلق خوابی سالم برای کودکان است.
کتاب‌های بیشتر با موضوع خواب کودکان را می‌توانید در قسمت کتاب‌های موضوعی، دسته‌ی «کتاب با موضوع مشکلات خواب در کودک» ببینید.
نوشته اهمیت خواب کافی در کودکان و نوجوانان و نقش آن در سلامت جسم و روان اولین بار در کتاب هدهد پدیدار شد.
بلندخوانی برای نوزاد، بهترین سرمایه‌‌گذاریِ آموزشی
نویسنده: مریم عبدالرزاق
بی‌شک شما هم از رسانه‌ها یا اطرافیان‌تان شنیده‌اید که کتابخوانی سبب بهبود عملکرد مغزی فرد می‌شود؛ اما تا به حال از خود پرسیده‌اید که کتابخوانی بهتر است از چه سنی آغاز شود؟ از سال‌های نوجوانی و دبیرستان؟ سال‌های کودکی و دبستان؟ از سنین خردسالی و پیش از دبستان؟ یا از بدو تولد و حتی دوران جنینی؟! بیشتر مردم فکر می‌کنند که گزینه‌ی آخر تا حدی اغراق‌آمیز است و هیچ ارتباطی میان بلندخوانی برای نوزاد و رشد ذهنی نوزاد یا جنین در شکم مادر وجود ندارد. اما پژوهش‌های دهه‌های اخیر واقعیت مهمی را بیان می‌کنند. نظریه‌پردازان و پژوهشگران این حوزه با قاطعیت می‌گویند: «اگر می‌خواهید در آینده کودکان و نوجوانانی موفق در آموزش داشته باشید، باید از روزهای نخست با او کتاب بخوانید». چرا و چگونه؟
کتابخوانی سبب جوانه زدن سلول‌های مغزی میشودبیشتر والدین فکر می‌کنند نوزادشان تا سنی که به مهدکودک برود، فاصله زیادی دارد. وقتی پوشک نوزاد خود را عوض می‌کنید، به او غذا می‌دهید یا تمیزش می‌کنید، به نظرتان می‌آید راه درازی دارید تا نوزاد شما پنج‌ساله شود. اما زمان به سرعت می‌گذرد و تا به خود بیایید، می‌بینید که نوزاد شما دارد راه می‌رود، حرف می‌زند یا به مهدکودک می‌رود. در این مدت کوتاه پنج‌ساله، به ویژه دو سال نخست آن، حتی اگر متوجه نباشید، نخستین و مهم‌ترین آموزگار او شما هستید. بله، خود شما!
شما در اینکه او در مدرسه فرد موفقی باشد یا نباشد، نقشی اساسی دارید. هیچ آموزگاری به اندازه‌ی مادر و پدر نمی‌تواند در موفقیت آموزشی یک کودک مؤثر باشد. چرا؟ زیرا مادر و پدر هستند که نخستین واژه‌ها را به او هدیه می‌کنند. درست است! واژه‌ها! واژه‌های کوتاه، واژه‌های بلند، واژه‌های رایج و واژه‌های غیررایج. والدین هر روز واژه‌های فراوانی به او هدیه می‌دهند.
بر اساس پژوهش‌های اخیر، آنچه موفقیت آینده‌ی آموزشی کودک را تضمین می‌کند، شمار واژه‌هایی است که یک نوزاد، در هر ساعت، از بدو تولد تا دوسالگی‌اش، می‌شنود. اما چه جادویی در واژه‌ها نهفته است که این چنین آینده‌ی کودک را دگرگون می‌کند؟
کودک تا دوسالگی دوران مهمی را از جنبه‌ی رشد مغزی و زبانی طی می‌کند. اگرچه در روزهای نخست تولد به نظر می‌رسد که نوزاد به سبب روند زایش کمی خسته است، اما مغزش به مراتب فعال‌تر از والدین است؛ حتی وقتی‌که نوزاد خوابیده، مغز او فعال است و سلول‌های مغزش با پیوندهای تازه‌ای که با هم برقرار می‌سازند، به خواندن کتاب واکنش نشان می‌دهند.
نوزاد با نزدیک به ۱۰۰ بیلیون سلول مغزی به دنیا می‌آید (نرون‌ها). پس از تولد، رشد سلول‌های مغزی بسیار حیاتی است و این سلول‌های را می‌بایست والدین و دیگر عوامل محیطی و افراد پیرامون تحریک کنند. این تحریک‌ها ارتباط‌های تازه‌ای در سلول‌های مغزی به وجود می‌آورد که به سیستم سیم‌های ارتباطی پیچیده و انبوه شباهت دارد. اما پس از مدتی کوتاه این سلول‌ها شروع به جوانه زدن شاخه‌هایی به نام اکسون و گیرنده‌های کوتاهی به نام دندریت می‌کنند. اکسون‌ها سیگنال‌ها را منتقل می‌کنند و دندریت‌ها اطلاعات را دریافت می‌کنند و سیناپس یا پیوندی تازه برقرار می‌سازند. تا دوسالگی شمار اتصالات مغزی تا یک هزار تریلیون افزایش می‌یابد. این عدد به اندازه‌ی شمار ستاره‌ها در کهکشان است. بنا به گفته امیلی دیکنسون، مغز گسترده‌تر از آسمان است!
بلندخوانی برای نوزاد یا دیدن تلویزیون؟ مسئله این است!حال شاید این سؤال‌ها پیش بیاید: «چرا از طریق دیدن تلویزیون نمی‌توان گنجینه‌ی واژگانی کودک را افزایش داد؟ چرا کتابخوانی؟!»
امروزه، ابزارهای تصویری بخش عمده‌ای از زندگی ما را احاطه کرده‌اند، اما واقعیت آن است که این ابزارها، با حجمه‌ی فراوان اطلاعات، هیچ‌گونه ارتباط دوسویه‌ای با کودک برقرار نمی‌کنند؛ درحالی‌که که مادر یا پدر هنگام کتابخوانی، اطلاعاتی محدود را به آرامی و به شیوه‌ی تعامل و گفت‌وگو در اختیار کودک قرار می‌دهند. از سوی دیگر، کودک از زمان جنینی تا چندین ماه ابتدایی زندگی خود، بیشتر از طریق شنیداری آموزش می‌بیند. بدین ترتیب، تصاویر فراوان تلویزیون برای کودک غیرقابل فهم است و پژوهشگران تأکید کرده‌اند که کودک تا دوسالگی از تلویزیون دور باشد. البته این‌ها تنها دلایل لزوم کتابخوانی والد و کودک نیست.
در پاسخ دقیق و علمی به پرسش بالا، نویسندگان کتاب «خواندن با نوزاد و نوپا» ده سودمندی بلندخوانی با نوزاد را چنین بر می‌شمرند:
- مهارت‌های شنیداری را تقویت می‌کند.
- شمار واژگانی را که نوزاد می‌شنود افزایش میدهد.
- سبب افزایش مدت‌زمان توجه و دقت نوزاد و رشد حافظه‌ی او می‌شود.
- به نوزادان یاری می‌رساند که‌واژه‌های ناآشنا را بیاموزند.
- به نوزادان کمک می‌کند که معنای واژگان را درک کنند.
- به نوزادان کمک می‌کند تا با مفاهیم و نمادهای چاپی آشنا شوند.
- به نوزاد یاری می‌رساند که از تصاویر اطلاعات دریافت کند.
- پیوند عاطفی و آرامش میان کودک و والدین را تقویت می‌کند.
- تخیل و احساسات کودک را تقویت می‌کند.
- عشق به خواندن را در کودک نهادینه می‌کند.
با توجه به اهمیت این موضوع، بخش کودک و نوجوان انتشارات مؤسسه پژوهشی تاریخ ادبیات کودکان (فراورده‌های تاک) به ترجمه و تألیف چندین کتاب و ساخت ابزار آموزشی پرداخته است؛ از آن جمله می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
_ مجموعه‌ی «کتاب سیاه و سفید نوزاد»: این مجموعه شامل کتاب‌های تصویری سیاه و سفید با عناوین «سلام دنیا» و «نگاه کن! نگاه کن!»، و «مکعب‌های تصویری» پارچه‌ای است. این‌گونه کتاب‌ها و ابزارهای آموزشی برای تقویت حس دیداری نوزادان طراحی شده‌اند.
_ «خواندن با نوزاد و نوپا، چگونه به نوزاد و نوپای خود کمک کنیم تا دنیای واژه‌ها را کشف کند؟»: این کتاب راهنمایی بی‌نظیر و کاربردی است برای بلندخوانی برای نوزاد و نوپا که با تأکید بر اهمیت کتاب خواندن در دو سال اول زندگی، به زبان ساده به مادران و پدران جوان نشان میدهد که چگونه برای فرزند نوزاد یا نوپای خود کتاب بخوانند و چگونه کتاب‌های مناسب را برای فرزندشان انتخاب کنند.
_ «دست‌نامه مادر و نوزاد»: این کتاب، دست‌نامه‌ای برای مادران و پدرانی است که به‌زودی کودک‌شان به دنیا می‌آید یا اینکه تازه به دنیا آمده است. در این دست‌نامه مهم‌ترین اطلاعاتی که مادران و پدران جوان تا یک‌سالگی فرزندشان بدان نیاز دارند، گنجانده شده است.
_ «مجموعه شش جلدی کتاب های مقوایی نخستین کتابخانه من»: این مجموعه، شامل شش کتاب مقوایی است و به منظور آشنایی اولیه کودک با «اعداد»، «آوای جانوران»، «اشیا پیرامون»، «نام خوراکی‌ها» و «رنگ‌ها» تهیه و تولید شده است.
_ «دانشنامه نوزاد و نوپا»: این دانشنامه مقوایی با استفاده از تصاویر، نوزادان و نوپایان را مفاهیم پایه‌ای چون احساسات مختلف انسان مانند خوش‌حالی یا خشم، اعضای بدن، رنگ‌ها، جانوران و اعداد آشنا می‌کند.
_ «مجموعه نخستین هیجان های من»: شامل شش داستان «زیبا و گیرا برای کمک به شناخت و بیان احساس‌های بزرگ کودکان کوچک» است. کتاب‌های این مجموعه با نام‌های «گورخر کوچولوی حسود»، «آهو کوچولوی ترسو»، «سوسمار کوچولوی خوش‌حال»، «پلنگ کوچولوی شیطون»، «کرگدن کوچولوی خودخواه» و «شیر کوچولوی عصبانی» کودکان را با شش احساس مختلف آشنا می‌کند.
نوشته بلندخوانی برای نوزاد، بهترین سرمایه‌‌گذاریِ آموزشی اولین بار در کتاب هدهد پدیدار شد.
معرفی بازی قطار اشکال هندسی
قطار اشکال هندسی بازی فردی و گروهی برای خردسالان بالای سه سال است.
ابزار بازی یک قطار چوبی یک، دو و یا سه واگنِ است به‌علاوهٔ مهره‌های چوبی به رنگ سبز، قرمز، زرد و یا آبی. هرکدام از مهره‌ها به یک‌شکل‌اند: مربع، مثلث، دایره و یا شش‌ضلعی. روی هر واگن دو میلهٔ چوبی با یکی از شکل‌های یادشده قرار دارد. بازیکن با توجه به هماهنگی شکل میله‌ها و مهره‌ها، واگن‌ها را پر می‌کند و به‌این‌ترتیب قطار رنگی آمادهٔ حرکت می‌شود.
معرفی بازی نی‌نی رو
وسیلهٔ نی‌نی رو که ممکن است ابزار بازی هم قلمداد شود، درواقع یک واکر چوبی چهارچرخ برای خردسالان نوپاست.
ازآنجاکه روروئک‌ها تأثیرات مناسبی بر ساختار بدنی کودکان ندارند، واکرهای چوبی به‌مرور جایگزین آنها می‌شوند تا خردسال با دیدن پاهایش ابتدا درست ایستادن را تمرین کند و سپس آهسته‌آهسته با نظارت و حمایت والدین قدم بردارد.
معرفی بازی بابابو
بازی «بابا بو» از بازی‌های تمرکزی تعادلی است و گروه سنی بالاتر از سه سال می‌توانند آن را انجام دهند.
ابزارهای بازی عبارتند از عروسک چوبی یک پدربزرگ که روی صندلی چوبی متحرک راک نشسته و قصه می‌خواند به علاوه بیست مهره‌ی چوبی کوچک استوانه‌ای شکل (ده مهره کوچک و ده مهره بزرگ) که مثلا نوه‌های پدربزرگ هستند.
معرفی بازی شیرمرغ
شیرِ مرغ از بازی‌های فکری گروهی برای رده سنی ۷ سال به بالاست و میان سه تا ده نفر اجرا می‌شود.
ابزارهای بازی عبارت‌اند از ۱۷۰ کارت کلمه و ۳۰ کارت مشتری از جنس مقوا. کارت‌های کلمه درواقع نام کالاهای عجیب‌وغریبی است که فروشندگان باید ترکیبی از آنها را به مشتری‌ها بفروشند؛ کارت‌هایی ازجمله: شیر، مرغ، باد، تفنگ، گاز، بیل، سایه و غیره با ترکیب‌هایی چون شیر مرغ، گاز تفنگ، سایهٔ بیل و ... . کارت‌های مشتری هم نام نقش‌های متنوع مشتری‌هاست؛ نقش‌هایی چون: پلیس، خواننده، خواستگار، نینجا، ابرقهرمان و ... .
نگاهی نو به طراحی و ساخت مدرسه: ساخت مدرسه با کانتینرهای حمل ونقل در شهر شنژن چین
شرکت فنی - مهندسی «آن‌سوی مرزها»[۱] از آخرین پروژه‌اش، «اینفینیتی ۶»[۲]، در شهر شنژن چین رونمایی کرد. این سازه که نخستین نمونه‌ی پیش‌ساخته این طرح است، از کنار هم گذاردن دوازده کانتینر ساخته شده و نمایان‌گر ایده‌های «آن‌سوی مرزها» برای طراحی مدارس آینده بر پایه‌ی شش ویژگیِ برگزیده است. هدف این پروژه ساختن فضاهای آموزشی است تا بازدیدکنندگان با اصول بنیادی طراحی آنها آشنا شوند.
معرفی بازی فانی کیک
بازی فانی کیک برای رده‌ی سنی بالای پنج سال طراحی شده و بین دو تا ۴ نفر قابل اجراست.
ابزارهای بازی عبارتند از یک دیگ، ۴ قاشق، ۴ کاسه، ۳۰ توپک در ۶ رنگ متفاوت و ۲۴ کارت مقوایی
روش بازی به این ترتیب است که یک بازیکن به طور تصادفی کارتی را می‌کشد و تصویرش را نشان میدهد. بازیکن‌ها باید به سرعت توپ‌های طرح الگو را با قاشق در کاسه‌ی خود بریزند. هر کس زودتر این کار را انجام بدهد، کارتش را به عنوان امتیاز برمی‌دارد. در پایان هر کس کارت بیشتری داشته باشد، برنده است.
معرفی بازی هیولای توپی
بازی هیولای توپی برای گروه سنی بالای پنج سال طراحی شده است و بین ۲ تا ۴ نفر انجام می‌شود.
ابزارهای بازی عبارتند از ۳۶ کارت مقوایی با طرح‌های متفاوت و یک لرزاننده‌ی نیم‌کره‌ای با شش توپ کوچک در رنگ‌های قرمز و آبی و زرد.
روش بازی هیولای توپی به این صورت است که در ابتدا تمام کارت‌ها به رو چیده می‌شوند. روی هر کدام از کارت‌ها تصویر شش توپ رنگی با ترتیب‌های متفاوت کشیده شده است.
