خبر جمع کن

کتاب پارچه‌ای شنل قرمزی، ابزاری برای نمایش خلاق است می‌توانید برای کودکانتان نمایش دهید، قصه بخوانید و یا اجازه دهید آنها روایت شخصی خودشان را از داستان شنل قرمزی داشته باشند.

این کتاب به رشد زبانی کودکان کمک کرده و خلاقیت‌های نمایشی آن‌‌ها را تقویت می‌کند و با ترکیبی از قصه، بازی و نمایش، لحظه‌های لذت بخشی را برای کودکان فراهم می‌سازد.

کتاب پارچه‌ای می بینم می شنوم ویژه نوزادان و نوپایان تهیه شده تا در نخستین تجربه‌های در دست گرفتن کتاب با جانوران آشنا شوند و مهارت دست‌ورزی آن‌ها تقویت شود.

در کتاب پارچه‌ای می‌بینم و می‌شنوم، کودک می‌تواند چهره خود را در آینه ببیند و‌ بخش های مختلف صورت خود را نام ببرد.

اینترنت و فضای مجازی، دنیای عجیب و در عین حال شگفت‌انگیزی برای کودکان محسوب می‌‍شود.

مخصوصا در این دوران که بسیاری از آموزش‌‍‌ها و ارتباطات در بستر فضای مجازی شکل می‌گیرد، استفاده‌ی کودکان از تکنولوژی و اینترنت، تا حد زیادی گریزناپذیر و البته مفید است.

آنها می‌توانند از اینترنت برای حضور در کلاس‌های مدرسه و دیگر کلاس‌های آموزشی، تحقیق‌‌ها و فعالیت‌های فوق‌برنامه‌، برقراری ارتباط با معلم‌ها و دوستان، انجام بازی‌های تعاملی و…. کمک بگیرند.

اما نکته‌ی مهمی که در این خصوص برای بسیاری از والدین دغدغه ایجاد کرده، نحوه‌ی نظارت بر کودکان هنگام استفاده از اینترنت و فواید و خطرات این دنیای بدون مرز است.

در این مقاله سعی کرده‌ایم به طور خلاصه، به مهم‌ترین نکات پیرامون حضور کودکان در فضای مجازی اشاره کنیم؛ همراه ما باشید.

سن مناسبِ کودکان برای استفاده از اینترنت

واقعیت این است که سن مناسب برای استفاده از اینترنت توسط کودکان، کاملا به خود شما بستگی دارد.

شواهد نشان می‌دهد که با وجود تمام نگرانی‌هایی که درباره قلدری‌های سایبری و شکارچیان اینترنتی وجود دارد، امروزه برخی کودکان از ۳ سالگی آنلاین می‌شوند!

این وظیفه بر عهده والدین است که در هر سنی، برنامه‌ها و وب‌سایت‌های مناسب برای کودکشان را به او معرفی کنند و بر فعالیت او نظارت داشته باشند؛ ضمن اینکه بسیاری از برنامه‌ها و شبکه‌های اجتماعی محبوب محدودیت سنی ۱۳ سال را برای استفاده‌ی کاربران در نظر گرفته‌اند.

در این میان نگرانی‌ها و دغدغه‌های والدین نیز متفاوت است؛ عده‌ای ترجیح می‌دهند صبر کنند تا فرزندانشان به سن مدرسه ابتدایی برسد و سپس به او اجازه‌ی استفاده از اینترنت را بدهند.

عده‌ای دیگر نیز نگرانند اگر فرزند کوچک خود را با فضای اینترنت آشنا نکنند، کودک‌شان پس از شروع مدرسه عقب خواهند ماند.

اما این نگرانی الزاما درست نیست؛

بهترین گزینه‌ها برای رشد و تحول کودکان، همان چیزهایی هستند که همواره تاثیرگذار بوده‌اند؛ مواردی چون صحبت کردن با کودکان، کتاب خواندن برای آنها، آواز خواندن، برقراری ارتباط چشمی و پشتیبانی و حمایت از کنجکاوی آنها، پایه و اساس بنیادین برای تمام یادگیری‌ها در کودکان را فراهم می‌کند.

این را بدانید که اگر همین روش را ادامه دهید، کودک شما برای کشف دنیای مجازی به مشکلی برنخواهد خورد، اما اگر دوست دارید کودکتان با فضای مجازی آشنا شود، نکات زیر را در نظر داشته باشید:

درباره فضای مجازی با فرزندان خود شفاف صحبت کنید

سعی کنید با فرزندان خود صادقانه راجع به کسانی که با آنها در ارتباط هستند و چگونگی ارتباط‌شان صحبت کنید.

اطمینان حاصل کنید که اهمیت و ارزش تعاملات دوستانه و حمایت‌گرانه را درک می‌کنند و می‌دانند که رفتارهای تبعیض‌آمیز و نامناسب هرگز قابل قبول نیستند.

آنها را تشویق کنید که اگر هر یک از این رفتارها را تجربه کرده‌اند فوراً موضوع را با شما یا شخص بالغ و معتمدی درمیان بگذارند.

نسبت به حالات فرزندتان هنگام کار با اینترنت هشیار باشید که مثلاً آیا غمگین یا پنهان‌کار به نظر می‌رسد، یا آزار و اذیت اینترنتی را تجربه می‌کند. همچنین به همراه فرزند خود قوانینی وضع کنید که چگونه و چه زمانی می‌تواند از این وسایل استفاده کند.

از تکنولوژی برای حفاظت از فرزندان خود استفاده کنید

مطمئن شوید که لوازم الکترونیکی فرزندتان به آخرین نسخه نرم‌افزار و آنتی‌ویروس مجهز باشد و تنظیمات حریم خصوصی روشن باشد.

دوربین (وب‌کم) را درصورت عدم استفاده بپوشانید.

برای بچه‌های کوچک‌تر، از ابزارهایی نظیر برنامه‌های “کنترل والدین بر اینترنت” و “جستجوی امن” استفاده کنید، تا تجربیات آنلاین ایمنی داشته باشند.

در مورد منابع آموزشی رایگان آنلاین محتاط باشید.

فرزند شما هرگز نباید عکس یا اسم کامل خود را برای دسترسی به این منابع استفاده کند.

به خاطر بسپارید که تنظیمات حریم خصوصی را کنترل کنید تا دریافت اطلاعات را به‌حداقل برسانید.

به فرزند خود یاد دهید که  اطلاعات شخصی خود را به‌خصوص در اختیار غریبه‌ها قرار ندهند.

با فرزندتان در فضای مجازی زمان بگذرانید

فرصت‌هایی برای فرزندتان ایجاد کنید تا ارتباطات آنلاین مثبت و ایمن با دوستان، خانواده و شما داشته باشند.

در حال حاضر، ارتباط با دیگران مهم‌تر از همیشه است و می‌تواند فرصتی عالی برای شما باشد تا در “ارتباطات مجازی” الگویی مناسب از لحاظ مهربانی و همدلی برای فرزندتان باشید.

به کودکان خود آموزش دهید چطور می‌توانند از اطلاعات نادرست و محتواهای نامتناسب با سن آنها که برای مثال می‌تواند موجب نگرانی بیشتر آنها درباره ویروس کرونا گردد، اجتناب کنند.

در همین مورد منابع دیجیتالی معتبر زیادی از سازمان‌هایی مانند یونیسف و سازمان جهانی بهداشت در دسترس می‌باشد که شما و فرزندان‌تان را قادر می سازد با هم در مورد ویروس اطلاعات بیشتری کسب کنید.

برای فرزند خود زمان بگذارید و برنامه‌ها، اپلیکیشن‌ها، بازی‌ها و سایر سرگرمی‌های مناسب سنش را پیدا کنید.

عادت‌های آنلاین سالم را تشویق کنید

رفتارهای خوب را در فضای مجازی و در تماس‌های تصویری تشویق کنید. فرزندتان را تشویق کنید تا با همکلاسی‌هایش مهربان باشد و به آنها احترام بگذارد.

مراقب پوشش فرزندان‌تان درجلوی دوربین باشید و اجازه ندهید از داخل اتاق خواب تماس تصویری بگیرند.

سیاست‌ها و راه‌های تماس با مدرسه را برای گزارش آزار و اذیت اینترنتی یا محتوای نامناسب آنلاین بدانید.

وقتی کودکان زمان بیشتری را در فضای مجازی می‌گذارنند، ممکن است در معرض تبلیغات بیشتری قرار بگیرند که غذاهای ناسالم، کلیشه‌های جنسیتی یا موضوعات نامتناسب با سن‌شان را ترویج می‌کنند. به فرزندتان کمک کنید تا تبلیغات آنلاین را تشخیص دهد و از این فرصت استفاده کنید تا با هم برخی پیامهای منفی را شناسایی کنید.

بگذارید اوقات خوشی داشته باشند و ابراز وجود کنند

گذراندن زمان در خانه می‌تواند فرصت خوبی برای فرزندان شما باشد تا از فضای مجازی برای انعکاس نظرات خود استفاده کنند.

فرزندان خود را تشویق کنید تا با بهره‌گیری از ابزارهای دیجیتال فعالیت جسمانی داشته باشند؛ به عنوان مثال بچه‌های کوچک را به استفاده از ویدیوهای ورزشی آنلاین و بازی‌های ویدیویی که تحرک آنها را زیادتر می‌کند، تشویق کنید.

به یاد داشته باشید که بین سرگرمی‌های آنلاین و فعالیت‌های غیرآنلاین تعادل برقرار کنید، به عنوان مثال اگر امکان دارد بیرون و در فضای آزاد هم وقت بگذرانید.

به زمان خواب کودک خود توجه داشته باشید

دقت داشته باشید زمانی که کودکتان می‌خواهد از کامپیوتر استفاده کند، پیش از خوابش نباشد و با آن فاصله‌ی زمانی داشته باشد؛ چرا که این موضوع می‌تواند باعث تحریک خواب آنها و بازداری از آن شود.

خطرات استفاده از اینترنت برای کودکان

بدیهی‌ست که استفاده‌ی کودک از اینترنت -اگر همراه با نظارت و مدیریت والدین و مراقبین کودک نباشد- می‌تواند او را در معرض خطرات مختلفی قرار دهد.

از جمله‌ی این خطرات می‌توان به مواجه شدن کودک با محتوای نامناسب، قلدری سایبری و همچنین شکارچیان اینترنتی اشاره کرد.

شکارچیان ممکن است در برنامه‌ها و وب‌سایت‌هایی که کودکان در آنها با یکدیگر ارتباط برقرار می‌کنند، به عنوان یک کودک یا نوجوانی که به دنبال پیدا کردن یک دوست جدید است، ظاهر شوند.

آنها ممکن است کودک را ترغیب کنند تا اطلاعاتی شخصی همچون آدرس و شماره‌ تلفن‌شان را با یکدیگر مبادله کنند، یا او را تشویق کنند که با آنها تماس بگیرند و با استفاده از caller ID، شماره تماس کودک را به دست آورند.

فواید استفاده از اینترنت برای کودکان

بیشتر شنیده‌های ما درباره تاثیرات تکنولوژی بر روی کودکان، مواردی بوده که تاثیرات منفی آن را گزارش داده؛ برای مثال گمانه‌زنی‌هایی که در رابطه با کاهش محدوده توجه کودکان و یا تشدید اختلالات خوردن وجود دارد.

بنابراین گفتن از تاثیرات مثبت فناوری بر کودکمان می‌تواند بسیار کمک کننده باشد. در ادامه به چند مورد از این نکات می‌پردازیم:

سهولت در برقراری ارتباط

برای خانواده‌هایی که همیشه نمی‌توانند در کنار هم باشند؛ مثلا والدین از هم جدا شده، یا پدربزرگ‌ها و مادربزرگ‌هایی که دور هستند، اینترنت امکان برقراری ارتباطی نزدیک‌تر را فراهم می‌سازد.

زمان‌های که ازخانواده یا عزیزان خود دور هستنید، تماس‌های تصویری و به اشتراک گذاشتن تصاویر و فیلم‌ها به صورت آنلاین، یک راه بسیار خوب برای برقراری ارتباط است.

استقلال بیشتر

منابع اطلاعاتی که امروزه در اینترنت و فضای کتابخانه‌های آنلاین وجود دارد، دسترسی به مراتب بیشتری را نسبت به نسل‌های قبل، برای آموزش‌های اولیه فراهم می‌آورد.

امروزه به لطف وجود منابع آنلان، می‌توان بدون حضور فیزیکی در کتابخانه‌ها، پروژه‌های تحقیقاتی زیادی را انجام داد.

وقتی بچه‌ها یاد بگیرند که چطور پاسخ پرسش‌هایشان را پیدا کنند، تشویق می‌شوند که تحقیقات بیشتری انجام دهند و از خطوط فکری مستقلی پیروی کنند.

این فرایند خود می‌تواند منجر به استقلال و اعتماد به نفس تحصیلی بیشتر شود و به توسعه‌ی علاقه‌ی کودکان به سرگرمی‌های جدید، کمک کند.

برقراری ارتباط و تعامل اجتماعی

ارتباطات اجتماعی که در بستر اینترنت شکل می‌گیرد، می‌تواند به کودکان کمک کند تا نحوه‌ی ارتباط بهتر و همکاری با یکدیگر را بیاموزند.

فناوری نه تنها بچه‌ها را در خارج از مدرسه با یکدیگر در ارتباط نگه می‌دارد، بلکه می‌تواند آنها را به هم نزدیک‌تر کرده و ارتباطات دانش‌آموز-والد را ایجاد کند.

معلمان می‌توانند با استفاده از فایل‌های تصویری، ویدئویی و صوتی برای ضبط و به اشتراک گذاری کارهای دانش‌آموزان خود، والدین را در فرایند آموزش فرزندان خود مشارکت ‌دهند. این عمل می‌تواند مسیرهای ارتباطی بین والدین و دانش‌آموزان را هموارتر کند و اعتماد به نفس و مشارکت در آینده را تشویق کند.

تشویق مشارکت و تخیل

تکنولوژی تنها تعامل اجتماعی را تقویت نمی‌کند، بلکه می‌تواند دانش‌آموزان را تشویق کند تا نقش فعال‌تری در کلاس درس و به طور کلی فرایند آموزش ایفا کنند.

بازی‌های تعاملی می‌توانند تمایل کودکان را به تکمیل اهداف کوتاه مدت و بلند مدت تقویت کنند و استدلال منطقی را توسعه بخشند.

چه در بازی‌های آنلاین و چه در فرایند آموزش یک مهارت جدید، ترغیب کودکان برای رسیدن به سطح بعدی، به تقویت پشتکار آنها کمک می‌کند.

اینترنت می‌تواند کودکان را با نقطه نظرات، فرهنگ‌ها و دیدگاه‌هایی آشنا سازد که در غیر این صورت، امکان دسترسی به آنها را نداشتند، ضمن اینکه به آنها اجازه می‌دهد بهتر با دیگران همدلی کنند.

علاوه بر ارتباط کودکان با دیگر نقاط جهان، تکنولوژی می‌تواند دنیای فانتزی را به زندگی هدیه دهد و به این واسطه تخیل و یادگیری را پرورش دهد.

توسعه‌ی توانمندی‌های بنیادین در دوران تحصیلات اولیه

استفاده از تکنولوژی در سال‌های اولیه کودکی، تحول هماهنگی چشم و دست و مهارت‌های حرکتی ظریف را تقویت می‌کند.

برای نمونه می‌توان به بازی‌های آنلاین اشاره کرد، چرا که بسیاری از آنها به سرعت عمل وابسته هستند.

همچنین بسیاری از بازی‌های کامپیوتری توجه به جزئیات و توانایی کنار هم قرار دادن سرنخ‌هایی که باعث حل مسئله می‌شوند را تشویق می‌کنند.

همچنین بازی‌های سال‌های اولیه‌ی کودکی، می‌توانند مهارت‌های زبانی بهتری را پرورش دهند. کودکان نه تنها خواندن را یاد می‌گیرند، بلکه نحوه‌ی تلفظ کلمات و پیچیدگی‌های زبان را نیز با پیروی از دستورالعمل‌های بازی، می‌آموزند.

ترجمه‌ی سواد فناوری به قدرت اقتصادی

وابستگی اقتصادی ما به فناوری، روز به روز بیشتر می‌شود. برای کسانی که سواد تکنولوژیکی دارند، مزایای بسیاری وجود دارد.

مواجهه‌ی زودهنگام با تکنولوژی، می‌تواند به کودکان کمک کند مهارت‌هایی را که قادرند در آینده، در مشاغل مهم و با درآمدهای بالا از آنها استفاده کنند را، توسعه بخشند.

ضمن اینکه مشاغل مرتبط با تکنولوژی تقاضای بسیار زیادی هم دارند که پیش‌بینی می‌شود این میزان تقاضا در سال‌های پیش رو، رشد چشمگیری نسبت به دیگر مشاغل داشته باشند.

آموزش استفاده صحیح از اینترنت به کودکان

بسیار مهم است که پیش از استفاده‌ی کودکان از اینترنت، نکاتی که رعایت آنها برای تامین امنیت فرزندانمان در این فضا ضروری است را، با روشی مناسب آموزش دهیم.

۶ مورد از ساده‌ترین و در عین حال مهم‌ترین نکاتی که هر کودکی باید در خصوص استفاده از اینترنت بداند عبارتند از:

۱. اینترنت یک محیط عمومی است، هرچند از داخل خانه یا مدرسه‌ قابل دسترسی باشد.

۲. هرگز اطلاعاتی را که منجر به مشخص شدن هویت شما می‌شود، منتشر نکنید؛ اطلاعاتی همچون آدرس، شماره تلفن، اسم رمز، اسم مدرسه یا محل زندگی یا هر نوع اطلاعات مشخص دیگر.

اهمیت اطلاع رسانی به والدین

۳. هرگز بدون صحبت با والدین خود یا یک نفر بزرگتر، با ملاقات رودررو با کسانی که به صورت آنلاین با آنها مواجه شده‌اید، موافقت نکنید. شما وظیفه ندارید با هرکسی صحبت کنید یا به هر پیغامی پاسخ دهید (اگر ملاقاتی ترتیب داده شود، باید در یک مکان عمومی باشد و والدین کودکشان را همراهی کنند).

۴. اگر شما به صورت آنلاین با کسی یا چیزی روبرو شدید که باعث ناراحتی شما شد، واکنشی نشان ندهید و به والدین خود اطلاع بدهید.

قوانین ساد‌ه‌ی فضای مجازی!

۵. بدانید افرادی که در ارتباطات مجازی و آنلاین حضور دارند، ممکن است همان‌هایی که می‌گویند نباشند و اطلاعات آنها می‌تواند غیرواقعی باشد.

۶. هنگام استفاده از فضای مجازی و دنیای اینترنت، این قانون طلایی را به یاد داشته باشد: شما مجبور نیستید رفتار و برخورد غیردوستانه را تحمل کنید، به همین ترتیب خودتان نیز با دیگران غیردوستانه برخورد نکنید!

راه‌های نظارت بر استفاده‌ی کودکان از اینترنت

ابزارهای آنلاین این اجازه را به والدین می‌دهند تا دسترسی فرزندان خود به محتواهای مخصوص بزرگسالان را کنترل کرده و از آنها در برابر شکارچیان اینترنتی مراقبت کنند.

بسیاری از ارائه دهندگان خدمات اینترنت (ISP)، گزینه‌های کنترل والدین را نیز فراهم می‌کنند.

همچنین می‌توانید نرم‌افزاری را دریافت کنید که به مسدود شدن دسترسی به سایت‌ها و ارسال اطلاعات شخصی به صورت آنلاین، کمک می‌کند. برنامه‌های دیگری هم وجود دارند که می‌توانند فعالیت‌های آنلاین کودک شما را رصد و پیگیری کنند.

نویسنده: ثریا جواهری

منابع:

• اینترنت و کودکان، نویسنده: جین اومیکر سیبوک. مترجم: محمود حقیقت کاشانی. مجله پژوهش‌های ارتباطی بهار و تابستان ۱۳۷۹٫ شماره های ۲۱ و ۲۲ ISC (154 تا ۱۶۴ )
• Internet Safety
• https://www.unicef.org/iran/‎
• ?Privacy and Internet Safety At what age should my kids go online
• ?At what age should kids be able to access online services
• ۹ ways the internet can be good for your children
• ۵ Benefits of Technology for Children

نوشته اینترنت و کودکان اولین بار در کتاب هدهد پدیدار شد.

در کتاب  پارچه‌ای رنگین کمان کودک علاوه بر این‌که با هفت نوع حشره (پینه دور، حلزون، مورچه، زنبور، عنکبوت، سنجاقک و پروانه) آشنا می‌شود، هفت رنگ رنگین‌کمان را هم به ترتیب می‌شناسد. کودک می‌تواند رنگ‌های رنگین کمان را به صورت نوارهایی باریک و پهن با جنسیت‌های مختلف مشاهده و مقایسه کند. همچنین می‌تواند قاب روی جلد را بردارد و با نوارهای هر صفحه یک تار ببافد. در صفحه‌ آخر او خواهد توانست هر هفت رنگ را در کنار هم ببیند. کتاب پارچه‌ای رنگین کمان  به رشد توانایی‌های حسی و لمسی کودکان کمک می‌کند و مهارت‌های دست ورزی آن‌ها را تقویت می‌کند.

نوزادان از طریق لمس می‌آموزند. کتاب پارچه ای حیوانات خانگی به دلیل دارا بودن بافت پارچه‌ی طبیعی، به تقویت حس لامسه نوزاد کمک می‌کند.

همچنین وجود لایه‌ی مخصوص در این کتاب پارچه‌ای، باعث می‌شود تا هنگامی که کودک کتاب را لمس می‌کند، تولید صدا کند و او از این صدا که خودش توانسته تولید کند، لذت خواهد برد و اعتماد به نفسش تقویت می‌شود.

از میان تمامی سرگرمی‌ها و وسایل کمک آموزشی، پازل‌ها یکی از بهترین سرگرمی‌ها برای به فعل رساندن قوه‌ی خلاقیت کودکان و نوجوانان می‌باشد. پازل جزء بازی‌های آموزشی و فکری محسوب شده و حرف اول را در یادگیری می‌زند.

مکعب‌های تصویری شامل ۶ عدد مکعب سبک برچسب دار بوده که کودک با کنار هم قرار دادن مکعب‌ها می‌تواند شش شکل میوه‌ی مختلف بسازد. برچسب میوه‌ها درون بسته‌بندی موجود هست و کودک می‌تواند از روی شکل برچسب‌ها مکعب‌ها را کنار هم بچیند. همچنین یک تصویر سفید از هر طرحی در بسته‌بندی هست که کودک بعد از کامل کردن پازل مکعبی می‌بایست آن را رنگ آمیزی کند.

«مکعب‌های تصویری آشنایی با شغل‌ها» شامل ۱۲ مکعب است که در هر کدام از ۶ وجه آن‌ها تصویر یک شغل نقاشی شده است. کودک با تلاش برای ساخت جورچین این مشاغل،  هم سرگرم می‌شود و هم با این ۶ شغل آشنا می‌شود.

مزیت این پازل این است که در یک بسته ۶ طرح قرار گرفته و برای کودک تنوع دارد. در این میان کودک احتمالا به یکی از مشاغل علاقه‌مند‌تر شده و بیشتر روی آن وقت می‌گذارد. در نتیجه این بازی علاوه بر آشنایی با مشاغل (شامل پلیس، خلبان، آرایشگر، دندانپزشک، آتشنشان) باعث آشنایی کودک با علاقه‌مندی خود نیز می‌شود.

ابرهای رنگ به رنگ مجموعه‌ای متفاوت و دوست داشتني از انتشارات ديبايه که شامل ابرهايی رنگارنگ است. كودكان با كمك بزرگترها و با استفاده از قدرت خلاقيت و نوآوريشان و بهره گيری از محتويات بسته و ابزارهای جانبی مانند قيچی، نخ، سوزن، چسب و … می‌توانند كارهای دستی متنوعی بیافرينند و سرگرمی ويژه و جذابی را تجربه كنند.

این بسته شامل ۱۵ عدد ابر در ابعاد ۲۴*۲۴ در رنگ‌هاى مختلف (بنفش، نارنجى، سیاه، زرد، قرمز، آبى، سبز) است. بر روی بسته هم چند نمونه کار (بدون راهنمای ساخت) وجود دارد که به کودکان ایده می‌دهد.

بسته واک‌های چوبی الفبا شامل یک جعبه‌ی چوبی به همراه ۳۷ کارت چوبی واک‌های الفبایی است که پس از نصب درخت، روی آن قرار می‌گیرند. طراحی این واک‌های جانوری برگرفته از بسته‌ی آموزش خلاق «الفباورزی» است.

ثریا جواهری

برای بحث در خصوص موضوع «کودک معلول» لازم است که ابتدا تعریف دقیق و جامعی از این واژه داشته باشیم. واژه معلولیت اغلب تداعی‌کننده اشکال قابل رؤیت معلولیت‌هاسـت. فارغ از روش به کارگیری عبارت معلولیت، باید در نظر داشت که کودکان اول از هر چیزی کودک هستند، چه معلولیت داشته باشند چه نداشته باشند.

فهرست محتوا

• تعریف معلولیت
• انواع معلولیت
• دلایل ایجاد معلولیت‌ها
• خانواده و تولد کودک معلول
• رفتار درست با کودک معلول
• کمک به کودک معلول
• کودک معلول و روابط اجتماعی
• افراد معلول موفق را به کودک خود معرفی کنید
• کتابخوانی با کودک معلول

تعریف معلولیت

متخصصان آموزش و سازمان‌های که نمایندگی افراد دارای معلولیت را به عهده دارند در خصوص عبارات «اختلال»، «معلولیت» و «محدودیت» و … با هم توافق نظر ندارند. بسیاری از افراد، پیوستار زیر را معلولیت می‌دانند:

اختلال ← معلولیت ← محدودیت

اختلال می‌تواند باعث ایجاد معلولیت شود و معلولیت نیز به نوبه خود می‌تواند به محدودیت بینجامد. نتیجه محدودیت اغلب انزوای بیشتر اجتماعی و اقتصادی است و هر چقدر میزان این انزوا بیشتر شود، جامعه کمتر متوجه و درگیر نیازهای افراد دارای معلولیت و موانع فرا روی آنها می‌شود. این انزوا افزایش شکاف میان درک کودکان دارای معلولیت و نیازهای آنان را نیز در پی دارد.

در بسیاری موارد افراد معلول تنها زنده هستند اما زندگی نمی‌کنند.

سازمان جهانی بهداشت اختلال، معلولیت و محدودیت را به شکل زیر تعریف کـرده است:

• اختلال

هرگونه از دست دادن یا غیر نرمال بودن موقت یا دائمی یک قسمت از بدن یا کارکرد آن، چه فیزیولوژیک چه روانی. اختلال به هم ریختگی اثرگذار بـر کارکردهاسـت کـه این کارکردها می‌توانند ذهنی (حافظه، هوشیاری)، یا حسی، داخلی (قلب، کبد) یا خارجی (سر، دست یا پا) باشند.

• معلولیت

کاهش توانایی یا ناتوانی در اجرای فعالیت‌ها به شکلی که برای انسان نرمال در نظر گرفته می‌شود. معلولیت اغلب ناشی از اختلال است.

• محدودیت

این امر ناشی از اختلال یا معلولیت است که انجام نقش یا نقش‌هایی که نرمال در نظر گرفته می‌شود، بنا به سن، جنسیت و عوامل اجتماعی و فرهنگی محدود یا متوقف می‌کند.

انواع معلولیت

معلولیت عبارت است از هرگونه وضعیت جسمی یا ذهنی (اختلال) که انجام برخی از فعالیت‌ها و تعامل با جهان پیرامون را برای فرد دارای آن وضعیت دشوارتر سازد.

معلولیت در کودکان و بزرگسالان انواع مختلفی دارد و دامنه‌ی تاثیر هرکدام از این معلولیت‌ها نیز می‌تواند بسیار متفاوت باشد؛ برای مثال:

• بینایی
• حرکت
• تفکر
• حافظه
• یادگیری
• برقراری ارتباط
• شنوایی
• سلامت روان
• روابط اجتماعی

در یک دسته‌بندی کلی‌تر و طبق تعریف سازمان جهانی بهداشت، معلولیت سه بُعد دارد:

• اختلال در ساختار یا عملکرد بدن یا عملکرد ذهنی. نمونه‌هایی از این اختلالات عبارتند از فقدان یا از دست دادن یک عضو، فقدان یا از دست دادن بینایی و یا حافظه.
• محدودیت در فعالیت؛ مانند مشکل در بینایی، شنوایی، راه رفتن و یا حل مساله.
• منع مشارکت در فعالیت‌های عادی روزمره؛ مانند کار کردن، مشارکت در فعالیت‌های اجتماعی و تفریحی و دریافت مراقبت بهداشتی و خدمات پیشگیرانه.

 

کودکان معلول برای رشد بهتر بیش از کودکان عادی نیاز به محرک‌های محیطی، تعاملات اجتماعی دارند.

دلایل ایجاد معلولیت‌ها

معلولیت‌ در کودکان و بزرگسالان می‌تواند:

تحت تاثیر شرایطی باشد که در بدو تولد وجود دارند و ممکن است بر روی عملکرد فرد در حوزه‌های مختلفی، در آینده تاثیر بگذارند؛ مثلا حوزه‌ی شناختی، حرکتی، بینایی، شنوایی، رفتار و… . این شرایط می‌توانند موارد زیر باشند:

• اختلالات در ژن‌های خاص (مانند دیستروفی عضلانی دوشن)
• اختلالات کروموزومی (برای مثال سندروم‌دان)
• نتیجه‌ی قرار گرفتن مادر در دوران بارداری در معرض عفونت‌ها، (مانند سرخجه) و موادی همچون الکل و سیگار
• در ارتباط با شرایط تحولی باشند که در طی دوران کودکی آشکار می‌شوند (برای مثال اختلال طیف اوتیسم و یا اختلال ADHD)
• مرتبط با یک آسیب باشند (مثلا آسیب تروماتیک مغز یا آسیب طناب نخاعی)
• در ارتباط با یک شرایط طولانی مدت باشند (مثلا دیابت که خود می‌تواند باعث از دست دادن بینایی، آسیب عصبی از دست دادن یک عضو شود.)
• پیشرونده (همچون دیستروفی عضلانی)، ایستا (مانند فقدان یا از دست دادن یک عضو)، متناوب (مانند برخی از گونه‌های مالتیپل اسکلروزیس «MS»)

کودک معلول نیز دارای استعداد های ذاتی متفاوتی است و تمایل زیادی به یاد گرفتن چیزهای جدید دارد.

خانواده و تولد کودک معلول

تولد یک نوزاد باعث ایجاد تغییرات فراوانی در خانواده می‌شود، تغییراتی که به نوعی تمام اعضای خانواده را درگیر می‌کند تا بتوانند خود را با شرایط جدید تطبیق دهند.

تولد یک نوزاد معلول یا توان‌یاب، علاوه بر تغییرات معمول، ممکن است افراد را با احساسات و هیجانات مختلفی چون استرس، ناراحتی، ناامیدی و چالش‌های جدید نیز مواجه کند.

والدین کودک معلول درگیر انواع ارزیابی‌ها و درمان‌ها می‌شوند و لازم است با موسسات و افراد متخصص متعددی در ارتباط باشند. ممکن است شرایط اقتصادی خانواده تحت تاثیر این موضوع قرار بگیرد و این تغییرات، تمامی افراد خانواده را درگیر خود می‌سازد.

درست است که این تغییرات برای افراد خانواده دشوار است، اما مداخله و حمایت درست در زمان مناسب، به خانواده کودک معلول کمک می‌کند سازگاری بیشتری با شرایط جدید پیدا کنند و نقش مثبتی در مراقبت و تحول کودک توان‌یاب خود داشته باشند.

کودک معلول جسمی در اغلب موارد فضایی برای بازی و تفریح در شهر و در کنار دیگر کودکان هم سن و سال خود ندارند.

رفتار درست با کودک معلول

نکته‌ی مهم در برقراری ارتباط با کودک معلول، داشتن نگاهی درست و توجه به محدودیت‌های اوست. برای برقراری ارتباطی سالم و داشتن رفتار درست با کودک معلول، بهتر است در درجه‌ی اول به حرکات و ارتباطات غیرکلامی خود توجه داشته باشیم؛ حرکاتی مانند اشاره، تماس چشمی و سر تکان دادن می‌توانند در درک و دریافت پیام، برای کودک معلول کمک کننده باشند.

فراموش نکنید که هر معلولیتی، نوعی از برتری و نقطه قوت نیز با خود به همراه می‌آورد؛ پس تلاش کنید که در ارتباط با کودک معلول، بر روی همین نقاط قوت تمرکز کنید.

برای مثال کودکی که بینایی ندارد، ممکن است توانایی شنوایی بالایی داشته باشد. تلاش کنید که کودک را هم تشویق کنید بر توانایی‌های مثبت و ویژه‌ای که دارد تمرکز کند.

بازی کردن و فعالیت های بدنی کودکان معلول در روند رشد آن ها تاثیر به سزایی دارد.

 

فراموش نکنید که پرورش یک فرزند، به راحتی می‌تواند شما را تحت فشار و استرس قرار دهد و این نکته درباره والدین کودک معلول بیشتر صدق می‌کند.

همواره در شرایطی که احساس نیاز به کمک دارید، این موضوع را با اطرافیان خود مطرح سازید، چرا که فشار بیش از حد می‌تواند بر رفتار و ثبات عافطی شما تاثیر منفی بگذارد.

کمک به کودک معلول

کودک معلول شما باید بداند که شما تحت هر شرایطی، طرفدار درجه یک او هستید.

حمایت روحی و معنوی را فراموش نکنید؛ به کودک معلول خود یادآوری کنید که خداوند او را همچون سایر کودکان دوست دارد و ایمان به او، می‌تواند معجزات بزرگی را برایش رقم بزند.

تکیه‌گاه امن کودک معلول باشید؛ گاهی اوقات در مقابل غم و اندوهی که وجود دارد چیزی نمی‌توان گفت اما، همراهی و همدلی شما، می‌تواند کمک بسیار بزرگی باشد.

سعی کنید همواره راه و روش ویژه‌ای برای قرار گرفتن کودک معلول در جریان فعالیت‌های عادی خانواده پیدا کنید. این نکته بسیار مهم است که کودک معلول احساس کند می‌تواند مشارکت داشته و مفید باشد.

به یاد داشته باشید که همه‌ی کودکان برای ساختن زندگی خود به نظم و انضباط نیاز دارند و کودک معلول نیز از این قاعده مستثنی نیست.

خودتان باشید!

ساده‌ترین و مهم‌ترین نکته در ارتباط با کودک معلول همین است.

کودک معلول از شما توقع دارد که با همچون دیگر کودکان رفتار کنید؛ همراه با او بخندید، گریه کنید، به دیده‌ی احترام به او نگاه کنید و کاری کنید که احساس کند نیازهایش را درک کرده‌اید. او هم یک انسان است…. درست مثل شما.

کودک معلول و روابط اجتماعی

هیچ کودکی نباید به دور از اجتماع نگه داشته شود؛ حتی تحت عنوان محافظت و مراقبت.

به فرزند معلول خود کمک کنید تا به پذیرش برسد و دوستان مختلفی پیدا کند.

او را تشویق کنید تا در فعالیت‌های مختلف، مثلا فعالیت‌های فوق برنامه‌ی مدرسه، شرکت کند.

در خانه با او بازی‌های مختلفی را طراحی و اجرا کنید که به تقویت روابط اجتماعی‌اش کمک کند؛ بازی‌های نقش آفرینی مثل تمرین ملاقات یک فرد جدید یا سخنرانی در یک محل عمومی.

به کودک معلول خود کمک کنید یک سیستم حمایتی اجتماعی و عاطفی از دوستانش تشکیل دهد.

کودکان معلول علاوه بر حمایت خانواده به حمایت اطرافیان نیز نیاز دارند.

افراد معلول موفق را به کودک خود معرفی کنید

یکی از دلگرم کننده‌ترین رفتارها با کودکان معلول، معرفی کردن افرادی به آنهاست که معلولیتی همچون خودشان داشتنه‌اند و توانسته‌اند به موفقیت‌های بزرگی برسند.

دنیای علوم، ورزش، هنر و… مملو از افتخارآفرینی افرادی‌ست که علیرغم محدودیت‌هایشان، توانسته‌اند به موفقیت‌های چشمگیری برسند.

به کودک معلول خود نشان بدهید که تنها نیست و می‌تواند بر هر مانعی غلبه کند. خوشبختانه فیلم‌ها و کتاب‌های زیادی وجود دارند که برای این معرفی، می‌توانید از آنها کمک بگیرید.

کتابخوانی با کودک معلول

کتابخوانی برای کودکان، فواید بی‌شماری دارد؛ دایره‌ی واژگان آنها را گسترده‌تر می‌سازد و برای ورود به مهدکودک و مدرسه آمادگی بیشتری پیدا می‌کنند.

اما ممکن است خواندن کتاب همراه با یک کودک معلول یا توان‌یاب، به سادگی کتابخوانی با دیگر کودکان نباشد. نوع داستان، تصویرسازی‌ها، احساس به وجود آمده از هر صفحه و نحوه‌ای که قصه بیان شده، همگی می‌توانند نقش چشمگیری در این فرایند ایفا کنند.

قصه‌گویی و خواندن کتاب برای کودکان معلول می‌تواند تا حد زیادی عقب‌ماندگی‌های آموزشی آن‌ها را، از لحاظ فردی و اجتماعی جبران کند

 

پیشنهاد می‌کنیم برای اینکه کتابخوانی با کودک معلول شما، یک اتفاق دلنشین و لذت باشد، به نکات زیر توجه کنید:

• هر کتابی برای همه‌ی کودکان مناسب نیست

زمانی که کتابی را برای مطالعه با کودک توان‌یاب انتخاب می‌کنید، باید به نکات مختلفی از رنگ‌بندی تا محتوای آن، توجه کنید. به درون‌مایه‌ی داستان و تصویرسازی‌های آن دقت کنید. ابعاد کتاب، حتی جنس و جلد کتاب نیز می‌توانند بسیار مهم باشند.

• کتاب‌هایی با موضوع‌های ساده انتخاب کنید

کتاب‌هایی انتخاب کنید که موضوعاتی ساده در رابطه با دوستی، خانواده، روابط، مهارت‌های اجتماعی و مهارت‌های خودیاری دارند. همچنین می‌توانید کتاب‌هایی که در رابطه با آموزش الفبا، شمارش یا حیوانات هستند را در لیست‌ کتابخوانی با کودک معلول خود قرار دهید.

• حواستان به بازه‌ی زمانی توجه باشد

به طور معمول یک کودک چهار ساله معمولا می‌تواند تا حدود ۱۲ دقیقه گوش دهد، در حالی که یک کودک پنج ساله ممکن است تا ۲۰ دقیقه لذت ببرد. اما کودکی که نیاز ویژه‌ای دارد احتمالا دامنه توجه کوتاه‌تری خواهد داشت و پردازش داستان برای او ممکن است بیشتر طول بکشد. همچنین می‌توانید هنگام کتابخوانی با نوزادان و نوپایان، جملات را برایشان ساده کنید تا توجه آنها را جلب کند.

• از وسایل کمکی برای تمرکز کودک معلول استفاده کنید

سعی کنید یک یا چند شی از اشیائی که در داستان وجود دارند را تهیه کنید تا هنگام خواندن کتاب، کودک آنها را از نزدیک ببیند و لمس کند. برای مثال زمانی که داستانی در رابطه با یک خرس می‌خوانید، یک عروسک خرسی هم همراهتان داشته باشید تا به کمک آن، کودک بتواند بهتر بر داستان متمرکز شود.

• اشیا را روی کتاب‌ها بچسبانید

می‌توانید به کمک چسباندن چوب بستنی یا توپک‌های رنگی، گرفتن کتاب و ورق زدن صفحات آن را برای کودک معلول خود آسان‌تر کنید. این کار به توسعه‌ی مهارت‌های حرکتی ظریف آنها هم کمک می‌کند. حروف یا اعدادی که روی صفحات کتاب چسبانده شده‌اند می‌توانند تجربه‌ی خواندن آرامش‌بخش تری را برای کودکانی که به قوه‌ی لامسه خود بیشتر متکی هستند، ایجاد کنند. برای کودکان دارای مشکل بینایی، متن کتاب را با فونت بزرگ‌تر چاپ کنید و به کتاب بچسبانید.

• داستان‌هایی را انتخاب کنید که دارای شعر و قافیه یا تکرار هستند

داستان‌هایی که در قالب شعر و همراه با قافیه هستند و یا‌ بخش‌های تکرار شونده دارند، برای کودکانی که در گفتار یا زبان مشکل دارند، مفیدتر خواهند بود. کتاب‌هایی را پیدا کنید که شامل صدای حیوانات و یا دیگر اصوات باشند؛ مثلا گربه میگه: “میو، میو” یا صدای آب: “چلپ، چلوپ”. این امر کودکان را به تولید صدا و صحبت کردن تشویق می‌کند.

• برای کودکانی که اختلال بینایی یا شنوایی دارند، کتاب‌هایی انتخاب کنید که تصاویر ساده و واضح داشته باشند

زمانی که کودکان دارای اختلالات بینایی یا شنوایی باشند، حواس دیگرشان قوی‌تر می‌شود. برای آنها کتاب‌هایی را انتخاب کنید که تصاویرشان دارای رنگ‌های واضح و عکس‌هایی از اشیاء واقعی داشته باشند(کودکان دارای اختلال طیف اوتیسم نیز این مورد را ترجیح می‌دهند). کتاب‌های با قطع بزرگ به کودکان کمک می‌کنند تا شخصیت‌ها را بهتر ببینند. همچنین می‌توانید از قرار دادن طلق‌های شفاف رنگی بر روی صفحات کتاب کمک بگیرید (البته بسته به هر فرد ممکن است رنگ‌های مختلفی مورد نیاز باشد).

• هنگام خواندن کتاب برای کودک، لحن و زیر و بمی (گام) صدای خود را تغییر دهید

خواندن کتاب با ترکیبی از صداها و لحن‌های متفاوت، برای همه‌ی بچه‌ها مخصوصا کودکانی که اختلال شنوایی دارند، جالب است. فراموش نکنید که هنگام خواندن کتاب از حرکات مختلف و زبان بدن کمک بگیرید و در صورت امکان، از صداهای ضبط شده نیز استفاده کنید.

• هنگام خواندن کتاب، سوال بپرسید

زمانی که کودکان فعالانه درگیر یک موضوع شوند، بیشتر می‌آموزند و پرسیدن سوال‌های مختلف هنگام خواندن کتاب می‌تواند منجر به پیشبُرد گفتگو شود. می‌توانید قسمتی از کتاب را بخوانید و از فرزند خود بخواهید که داستان را به اتمام برساند یا از او بپرسید که به نظرش در ‌بخش بعدی چه اتفاقی خواهد افتاد.

فراموش نکنید که کتاب خواندن، یکی از بهترین روش‌های برقراری ارتباط و تعامل با کودکان است. از دل داستان‌هایی که برای کودکان می‌خوانید و داستان‌هایی که از زبان آنها می‌شنوید، می‌توانید دنیای درونشان را بهتر درک کنید و کودکان معلول نیز از این قاعده مستثنی نیستند.

منابع:

• آموزش کودکان دارای معلولیت در محیط‌های فراگیر، پذیرش تنوع: راهکارهای ایجاد محیطهای فراگیر و سازگار با یادگیری، کتابچه تخصصی ۳. سازمان آموزشی، علمی و فرهنگی ملل متحد (یونسکو)، واحد بانکوک. دفتر منطقه‌ای آسیا و اقیانوسیه برای آموزش
• The Birth of a Child with Disability, Coping by Parents and Siblings.‎ Isack Kandel, and Joav Merrick, TheScientificWorldJOURNAL (2003)‎ 3, 741-750
• https: //www.cdc.gov/ncbddd/disabilityandhealth/disability.html
• https: //careinc.com/care-blog/6-ways-to-enhance-communication-with-a-special-needs-child
• https: //www.allprodad.com/10-ways-to-encourage-disabled-children/‎
• http: //www.first5coco.org/blog/2011/09/16/reading-tips-for-children-with-special-needs/‎

نوشته هر آنچه درباره کودک معلول باید بدانیم اولین بار در کتاب هدهد پدیدار شد.

نوزادان از طریق لمس می‌آموزند. کتاب پارچه‌ای حیوانات جنگل به دلیل دارا بودن بافت پارچه‌ی طبیعی، به تقویت حس لامسه نوزاد کمک می‌کند.

همچنین وجود لایه‌ی مخصوص در این کتاب پارچه‌ای، باعث می‌شود تا هنگامی که کودک کتاب را لمس می‌کند، تولید صدا کند و او از این صدا که خودش توانسته تولید کند، لذت خواهد برد و اعتماد به نفسش تقویت می‌شود.

گروه سنی: بدو تولد تا ۲ سال

در بازی دومینو چوبی ۱۰۰ قطعه، شما می‌توانید اشکال مختلفی را با کمک ۱۰۰ قطعه موجود در بسته ایجاد کنید.

ویژگی‌های بسته:

• افزایش مهارت های حسی و تقویت هماهنگی دست و چشم
• تقویت توانایی حل مساله و تصمیم گیری
• افزایش حس اعتماد به نفس
• هماهنگی سیستم عصب و عضله
•  افزایش تمرکز دیداری و حرکتی

توضیحات تکمیلی:

کتاب‌های سیاه و سفید بیش‌ترین تضاد رنگی را دارند و برای تمرکز و تقویت ماهیچه‌های چشم نوزاد بسیار موثر است. تصاویر باید با فاصله‌ی حدود ۲۰ تا ۲۵ سانتی‌متر مقابل چشمان نوزاد برای چند ثانیه قرار بگیرد. 

گروه سنی: بدو تولد تا ۲ سال

«کتاب پارچه‌ای سیاه و سفید» برای تمرکز و تقویت ماهیچه‌ی چشم نوزاد تولید شده است.