عروسک های مردم ساخت به آن دسته از عروسک هایی اطلاق می گردد که بدون در نظر گرفتن سود مالی و یا تولید انبوه، صرفا برای سرگرم کردن بچه ساخته می شود. ساخت این نوع عروسک ها به منظور کسب در آمد نبوده و بستگی بسیاری به منطقه جغرافیایی، مواد و مصالح طبیعی و مسائل فرهنگی دارد. به عنوان نمونه در مناطقی که از نظر کشاورزی ذرت کاشته می شود عروسک ها از جنس پوست بلال هستند و در مناطقی که درخت خرما زیاد است از الیاف خرما ساخته می شود. لباس و ظاهر عروسک نیز ارتباط مستقیمی با فرهنگ و پوشش بومی منطقه داشته و دقیقا الگو برداری می شود. عروسک های مردم ساخت قشم به سبک پوشش زنان جنوبی روبنده (برقع ) دارند و یا عروسک های کردی و کرمانشاهی (لیلی) دستان متحرکی دارند و می رقصند. زیرا رقص در این منطقه یکی از فعالیت های فرهنگی به شمار می آید. در گنبد کاووس عروسک هایی ساخته می شوند که صورت ندارند زیرا از نظر دینی معتقدند که فقط خدا می تواند خالق باشد و اگر انسان چیزی خلق می کند کامل نیست. عروسک های مردم ساخت اغلب توسط مادران و مادربزرگ ها و برای دختران و نوه هایشان ساخته می شدند. زنان در ساختن عروسک تمام تلاششان را می کنند تا زیبا باشد چرا که این عروسک نماد مهری است که به فرزندانشان دارند. گاهی اوقات نیز عروسک های مردم ساخت توسط دختران ساخته میشد که شاید یک الی دو روز نیز به طول می انجامید. در این بین رقابت برای هرچه زیباتر درست کردن عروسک نیز پیش می آمد! بیش از ۵۰عروسک مردم ساخت از جایجای ایران در موزه فرهنگ کودکی به نمایش درآمدهاند.
چند نمونه:
عروسک بافتنی دختر http://iranak.org/muse/node/593
عروسک دست ساز میمندی http://iranak.org/muse/node/749
لعبتک http://iranak.org/muse/node/6866
عروسک مردم ساخت http://iranak.org/muse/node/6943
عروسک چوبی الموت http://iranak.org/muse/node/6875
