بازی و پیوند عاطفی کودکان با عروسکها و نیز آیینها و آداب اسطورهای و جادویی، که صورتک ها و پیکرک ها در همه آنها نقش دارند، مهمترین خاستگاه های نمایش عروسکی به شمار می آیند. هزاران سال از پدید آمدن عروسک های نمایشی میگذرد. در خاور زمین شیوه های گوناگون نمایش عروسکی همچون سنتهای دیرپای فرهنگی، سده های درازی نسل به نسل گشته تا به روزگار ما رسیده است. همه شیوه های نمایش عروسکی ایرانی را نخست، خیمه شب بازی می نامیدند. بعدها نام داستانها بر روی شیوه های نمایشی گذاشته شد و آنها با نام های پهلوان کچل (شیوه دستکشی)، شاه سلیم بازی یا خیمه شب بازی (شیوه نخی) و سایه بازی، از یکدیگر جدا شدند. در لغتنامه دهخدا در زیر مدخل "خیمه شب بازی" و "لعبت باز" آمده است: خیمه شب بازی . [ خ َ / خ ِ م َ / م ِ ش َ ] (اِ مرکب ) نوعی نمایش است که در آن عروسک هایی بشکل های مختلف می سازند و بروی صحنه می آورند و آن عروسک ها به نخ های نازک متصل است که بوسیله ٔ آن نخها عروسکها بحرکات مختلف واداشته میشوند. لعبت باز. [ ل ُ ب َ ] (نف مرکب ) عروسک باز. بازیگر. عامل خیمه شب بازی . صاحب آنندراج گوید: مرادف شب باز عموماً و بعضی گویند به گیتی های (؟) که امردان را به شکل زنان برآورده رقصانند. یکی از عروسکهای خیمه شب بازی عروسک مبارک است که میتوانید، یک نمونه از آن را در موزه فرهنگ کودکی ببینید. "مبارک" در معنی یعنی برکت داده و با برکت، که برای شادباش و تهنیت به کار می رود. یکی از نظرها درباره ریشه حضور مبارک در خیمه شب بازی این است: هنگامی که بومیان افریقایی در سرزمین ایران سکنی گزیدند از باب خوش یمنی آنها را مبارک و بشارت می نامیدند. این بومیان سیاه پوست در ایران ماندند و نسل ها تشکیل دادند و توانستن تا حدود زیادی آداب و سنن خود را حفظ کنند. در نتیجه صورت ظاهری و برخی از حرکات آیینی آنها به فرهنگ و آیین های ایرانی ورود پیدا کرد. یکی از شخصیت های نمایش های "پهلوان کچل" و "جی جی وی جی" مبارک است. او در این نمایش ها در نقش نوکر پهلوان یا قهرمان داستان ظاهر می شود و او را در رسیدن به مقاصدش یاری می رساند. هر چند او در نمایش های خیمه شب بازی یکی از نقش های مهم داخل خیمه است ولی در نمایش های دستی حضور او کمرنگ است.
خیمه شب بازی http://iranak.org/muse/history/1552
