بررسی تحلیلی و علمی تاریخ ادبیات کودکان ایران

کاری از بنیاد پژوهش تاریخ ادبیات کودک ایران
ادبیات کودکان در ایران علیرغم کوشش‌ها و تلاشهای پراکنده‌ی نویسندگان و دوست‌داران اندک آن تا به امروز نتوانسته است جایگاه ویژه و اساسی خود را بیابد. در حالی که ادبیات هر ملتی وابستگی عمیق و جدی به ادبیات کودکان دارد و متأثر از آن است. در حقیقت زیربنای ادبیات هر ملتی ادبیات کودکان آن ملت است. متأسقانه تا به امروز هیچ کوشش جدی در زمینه بررسی و شناخت ادبیات کودکان در ایران به عمل نیامده و هیچ نهاد دولتی به این رشتة مهم و شاخه اصلی توجهی نداشته است.
به عبارتی ادبیات کودکان در ایران با بی‌مهری محافل رسمی دولتی موجه بوده و آن گونه که می‌بایست مورد حمایت واقع نشده است متأسفانه به همین دلیل این مقوله اساسی دچار فراموشی گردیده و اکثریت اندیشمندان و بزرگان ادب فارسی نیز عنایتی به این رشتة مهم نداشتند و کار ارزشمند مفیدی در این زمینة ادبی صورت نگرفته است.
در سال‌های اخیر کوشش‌هائی به عمل آمده تا اثری عمده و بنیادین در زمینة ادبیات کودکان عرضه گردد. این کار مهم و بنیادین به ابتکار و همت والای بانوی فرهیخته و نیکوکار خانم میرحاج و همسر نیکوکار و فرزانه‌اش آقای محمدعلی اتابکی در پوشش یک مؤسسه غیرانتفاعی فرهنگی ـ ادبی به نام بنیاد پژوهشی تاریخ ادبیات کودکان ایران به همیاری و همکاری گروهی از جوانان و علاقمندان به رشته ادبیات کودکان انجام می‌گیرد.
در سفر اخیر به تهران موفق به دریافت دو جلد از مجموعة چند جلدی این اثر سترگ شدم که اخیراً از زیر چاپ درآمده و حاصل کوشش‌های مداوم و مستمر و خستگی‌ناپذیر این گروه سختکوش و ادب‌دوست است. آنچه در این کتابها آمده پژوهشی است فراگیر و علمی که برپایه شناخت سیر تاریخی و چگونگی رشد ادبیات کودکان در ایران استوار می‌گردد.
در این اثر تلاش شده است که با شناساندن جایگاه واقعی ادبیات کودکان، زمینة تاریخی این جریان مهم و اساسی برای مردم روشن و آشکار گردد و آثار نمایندگان هر دوره نقد و بررسی شود.
طرح اساسی مسئله ادبیات کودکان با ارائه این اثر با عنوان تاریخ ادبیات کودکان در ایران کاری است بس سنگین و دشوار که به گونه‌ای جدی و آکادمیک و متناسب با ضروریات تاریخی صورت می‌گیرد. گروهی تلاشگر با علاقه و اعتقاد می‌کوشند تا در این زمینه اثری ماندگان و جاوید ارائه دهند.
اثر یاد شده بسیار حجیم و مجموعه‌ای چندجلدی است که مشتمل بر بخش‌ها و فصول جداگانه بوده و هر کدام دربرگیرنده شاخه‌ای از ادبیات کودکان است که از ادبیات شفاهی و افسانه‌ها و روایات عامیانه مردم سرزمین ما و ادبیات کودکان در دوران باستان شروع شده و به زمان حاضر ختم خواهد شد.
به طور طبیعی خلق چنین اثری سنگین نیاز به پژوهش و تحقیقی مداوم و چندین ساله دارد. برای اطلاع از چگونگی فعالیت‌های این عزیزان باید به مطالعه دقیق این اثر همت گماشت. به هر حال گروهی که کار تدوین این اثر سترگ را به عهده گرفته‌اند می‌کوشند تا تنبلی‌ها و کم‌کاریها و کاستی‌های گذشتگان را جبران کنند و این عزیزان با توجه به ضرورت و نیاز زمان و درک مسئولیت اقدام به خلق این اثر کردند.
همان گونه که در پیش‌گفتار کتاب نخست آمده است: خاستگاه ادبیات کودکان ایران تاریخ آن است. تمام بخش‌های ادبیات کودکان برای شناسائی و بازیابی خود نیاز دارد که پیوسته با ریشه‌های خود در پیوند باشد. حقیقت چهارم: ضرورت تاریخی و ملی این پژوهش است. هر ملتی که زنده است و زندگی می‌کند باید از تاریخ خود پاس‌داری کند. ملتی که تاریخ خود را به فراموسی سپارد به ناچار تجربه‌ها و راه‌های رفته را تکرار می‌کند. ما ایرانیان بر این باور پا می‌فشاریم که تاریخ کهن و سرشار از دست‌آوردهای فرهنگی داریم. اما همگان می‌دانند که کم‌ترین کمک شایانی به پروراندن این باور نکرده‌ایم. تخم این باور را دیگران که عاشق فرهنگ ایران بوده‌اند در ذهن ما کاشته‌اند. اما اکنون دیگر زمان آن گذشته است که چشم به راه پژوهشگرانی از بیرون مرزها باشیم!؟
با این پیش‌گفتار پرمعنی پژوهشگران جوان ما با درک مسئولیت و رسالت تاریخی خود در صدد ارائه پدیده‌ای نوین در زمینه تاریخ‌شناسی ادبیات کودکان هستند تا با خلق اثری سودمند و مفید مردم و جوانان ما را با ادبیات کودکان آشتی و پیوند دهند. قصد و هدف اصلی این دانشوران شناساندن جایگا و ارزش واقعی ادبیات کودکان ایران است که تا به امروز راکد و ساکت مانده است. اثری که پیش روی ماست پدیده‌ای است نوین و ابتکاری که در نوع خود بی‌بدیل و بی‌نظیر و قابل ستایش و تمجید است که زمینة تاریخی این جریان را به روشنی و با موشکافی در هر مقطع زمانی به طور بنیادین بررسی می‌کند.
همانگونه که پیشتر عنوان شد این اثر با تلاش مستمر گروهی شکل می‌گیرد در عین حال مسئولیت‌ها و زحمات عمده بر عهدة محمدهادی محمدی نویسنده جوان و پژوهشگر فرهیخته و زهره قایینی است که کار اصلی تهیه و تدوین و ویرایش را بر عهده دارند. گفتنی است که از محمدهادی محمدی پیشتر نیز کتابهای مفید و ارزشمندی در زمینه ادبیات کودکان چاپ شده است. که از آن جمله می‌توان به روش‌شناسی نقد ادبیات کودکان و فانتزی در ادبیات کودکان اشاره کرد. به هر تقدیر طرح مسئله ادبیات کودکان به این شیوه کاری است جدید و بی‌سابقه.
با آرزوی موفقیت برای همة عزیزانی که در این راه می‌کوشند.