زهرا بختیاری
عوامل بسیاری در رشد و شكوفایی خلاقیت افراد موثرند كه از این دست می‌توان به عوامل زیر اشاره كرد:
خانواده: اگر خانواده فرصت‌های لازم را برای سوال كردن، كنجكاوی و كشف محیط به كودكان بدهد و هرگز آنها را تنبیه نكند، زمینه رشد خلاقیت فراهم می‌شود. تنبیه و تهدیدهای مكرر، آفت خلاقیت‌های ذهنی است، فرزندان خلاق به آرامش درونی و اطمینان خاطر و اعتماد به نفس قوی نیاز دارند.
مدرسه و دانشگاه: عواملی همچون تكالیف زیاد، تاكید بر محفوظات، اجرای برنامه‌های هماهنگ و انتظار رفتارهای یكسان از كودكان، عدم‌توجه به تفاوت‌های فردی، وجود كلاس‌های پرجمعیت، اعمال انضباط و مقررات فوق‌العاده شدید، تشویق به كسب نمره‌های بالا و ایجاد جوی توأم با رقابت‌های فردی برای ممتاز شدن و سرانجام عدم‌شناخت و یا بی‌توجهی به ویژگی‌های كودكان، نوجوانان و جوانان خلاق سبب می‌شود كه قدرت خلاقیت آنان به تدریج كاهش یابد.
جامعه: محیط یا فضایی كه باعث فراهم‌سازی زمینه خلاقیت می‌شود باید از سه عنصر اساسی برخوردار باشد. ۱ – عامل فیزیكی ۲ – عامل عقلانی ۳ – عامل عاطفی
عامل فیزیكی: منظور از محیط فیزیكی، یعنی اینكه امكانات و گنجایش وسایل در حدمناسبی باشد تا فرد بتواند با استفاده از آنها كارهای خود را در معرض دید قرار دهد.
عامل عقلانی: جو عقلانی مطلوب شرایطی است كه فرد را به رغبت آورد، برانگیز‌اند و به تلاش وادار كند.
عامل عاطفی: شرایطی است كه شخص بتواند احساس امنیت كند و قادر باشد نسبت به محرك‌های فیزیكی عقلانی ارائه شده از طرف معلم، مربیان، والدین و یا همكاران و همسالان، واكنش مطلوب از خود نشان دهد. چنین محیطی از اعتماد و اطمینان سرشار است و تحقیر، تنبیه و سرزنش در آن وجود ندارد.
برخی از مهمترین عوامل موثر در خلاقیت را چنین می‌توان فهرست كرد: انگیزش، غریزه، الهام، علاقه‌مندی به تجربه و آزمایش، استقلال، اعتماد به نفس، میل به ریسك كردن، شوخی و بذله‌گویی، حساسیت، احساس امنیت، شجاعت فردی، ابتكار، انعطاف، گرایش به كارهای پیچیده، پشتكار، كنجكاوی، اظهار وجود، رفتار نامتعارف، تخیل مثبت و تشویق دیگران.
موانع خلاقیت
۱ - عدم اعتماد به نفس و بی‌توجهی به سرمایه‌های حقیقی خود
۲ – ترس از حرف و انتقاد در مراحل عمل و یا نتیجه خصوصا وقتی با شكست مواجهه شود.
۳ – ترس از انگشت‌نما شدن
۴ – ترس از حرف و انتقاد در مراحل عمل و یا نتیجه آن
۵ – تمایل به همرنگی با جماعت
۶ – توجه به‌معلول به جای توضیح علت
۷ – تنبلی ذهنی و عدم تمركز آن
۱۴ راه رشد و پرورش خلاقیت
۱- تفكر واگرا را تشویق كنید
۲- اختلاف عقیده را تحمیل كنید
۳- دانش‌آموزان را تشویق كنید به داوری‌های خویش اعتماد كنند
۴- تاكید كنید كه هر فرد در زمینه خاص توان و صلاحیت خلاقیت دارد
۵- محركی برای ایجاد تفكر خلاق باشید
۶- موضوعات آموزش را متنوع كنید
۷- گرایش‌های مساعد نسبت به فعالیت خلاق را رشد دهید
۸- بیان خلاق را تشویق كنید و بپرورانید
۹- نیروی تولید را تشویق كنید
۱۰- به پرسش‌های غیرمعمول احترام بگذارید
۱۱- به افكار و تفكرات ابتكاری و نو احترام بگذارید
۱۲- عملا به دانش‌آموزان خود نشان دهید كه افكار و عقایدشان ارزش دارد
۱۳- به دانش‌آموزان فرصت دهید كه بدون ترس از ارزشیابی به فعالیت بپردازند.
۱۴- در ارزشیابی علت و معلول‌ها را به هم ربط دهید.
