هنر عروسک گردانی هنری است که می‌توان گفت از هزاران سال پیش معمول بوده است. اما کسی نمی‌داند در کجا و در چه زمانی عروسک‌ها بوجود آمده‌اند. البته آنچه به تحقیق معلوم شده است در جوامع اولیه عروسک‌ها برای مقاصد مذهبی استفاده می‌گردید. شمن یا شامان و یا رهبر قبیله از غار صدای وحشتناک در می‌آورده و ماسک می‌زده، آنگاه به تدریج ماسک‌ها متحرک شده و عروسک بوجود آمده است.
کاهن‌ها داخل بت‌ها می‌رفتند و با سر و صدا و حرکت، سعی در زنده نشان دادن بت داشتند. رهبران مذهبی در آن دوره‌ها ماسک‌ها و اشکال متحرکی را بعنوان سمبل خدایان خود بکار می‌بردند و از نوعی صفات مرموز آن‌ها مردم را به حال ترس و وحشت نگاه می‌داشتند تا قدرت و نفوذ را برای خود به دست بیاورند و طبعاً اسرار ابهام آمیز عروسک‌ها را با مهارتی تمام حفظ می‌کردند.
نمونه‌ای از اجرای نمایش عروسکی توسط هندی‌ها مربوط به بهرام گور می‌شود که در آن زمان حدود شش هزار نوازنده و بازیگرد دوره گرد و کولی هند به ایران آمده بودند و طبعاً نمایش عروسکی نیز یکی از کارهای نمایشی آن‌ها بوده است. در راستای مباجث بالا از ارسطو و هومر متونی وجود دارد که نشان می‌دهد چگونه غربی‌ها از هندی‌ها (شرقی‌ها) هنر عروسکی را آموخته‌اند.
و اما هردوت (۴۸۴ _ ۴۲۵ ق.م) نیز می‌نویسد:
از تئاتر ماسک دو شکل اجرایی متولد شد، یکی تئاتر عروسکی و دومی مدت‌ها بعد بصورت تئاتر انسانی در آمد که هنرپیشه ماسک را رها کرده و به همان صورت که در طبیعت است ظاهر شد. پس از آنکه ماسک از هنرپیشه جدا شد، به بالای سر او منتقل شد و به صورت عروسک میله‌ای در آمد. نخست این عروسک بوسیله دست بازی می‌شدند و بعدها از دست نیز دور شده و بلافاصله از عروسک گردان بوسیله نخ و ریسمان‌هایی بصورت عروسک نخی هدایت می‌شوند. به نظر می‌رسد اولین مرجع درباره نمایش عروسکی " گزنفون " می‌باشد که در سال ۴۴۲ قبل از میلاد از خانه یک مرد آتنی به نام "کالیاس" دیدن کرده است.
کالیاس میزبان برای سرگرمی میهمانش با تئاتر عروسکی یک گروه نمایش سیار را از " سیرلکوس" اجیر کرده بود. گزنفون همچنین گزارش می‌دهد که یک نفر به تئاتر عروسکی علاقه نداشت و بدان توجه نمی‌کرده است و او کسی جز "سقراط " نیست. برخی از بهترین تاییدهایی که ما از دانش مردم و آگاهی آن‌ها بر تئاتر عروسکی که در دوره‌های کلاسیک داریم، استفاده گسترده‌ای است که از عروسک در ادبیات شده است. به عنوان مثال ارسطو هدایت هستی توسط خدا را به شکل هدایت یک عروسک که کشیدن نخ‌ها و دستانش انجام می‌دهد، توصیف می‌کند.
در هندوستان اعتقاد بر این است که عروسک از طرف ماک خدای خدایان بر زمین فرستاده شده است. در مصر و یونان باستان، خدایان را از زبان عروسک‌ها بازگو می‌کردند تا از این طریق به این گفتارها حالتی فرا انسانی داده و تأثیر آن‌ها را بیشتر نمایند. پس از سقوط امپرطوری رم، به تئاتر عروسکی ضربه مهلکی وارد آمد. عروسک بازان در کشورهای مختلف سرگردان شدند و بصورت گروهای بسیار و دوره گرد فعالیت‌های خود را ادامه دادند و احتمالاً فقط به کمک هوش سرشار خود توانستند ادامه حیات بدهند و بدین طریق تئاتر عروسکی را از نابودی نجات دادند و چنین است که نمایش عروسکی تا زمان ما راه یافته است.
بدرستی مشخص نیست که نمایش عروسکی از کشفیات چه کشوری می‌باشد. اما آنچه مسلم است شرق خاستگاه نمایش عروسکی است. هند، ایران و چین از جمله کشورهایی هستند که نمایش عروسکی به صورت مردمی در آن‌ها به نمایش در می‌آمده است.
تاریخچه عروسک نمایشی درایران قدمتی طولانی دارد که این فدمت به قرن ۵ ه.ق باز می‌گردد. بهرام بیضایی در کتاب نمایش در ایران به این امر اشاره دارد و اعتقاد دارد که از دوره اسلامی این نمایش‌ها (نمایش عروسکی) تا قرن چهار اطلاع مستقیمی در دست نیست و از قرن پنجم به بعد است که در شعرهای شاعران اشاره به این نمایش‌ها و تعدادی از واژه‌های آنان دیده می‌شود. اسدی طوسی (قرن ۵ هجری) در گرشاسبنامه هنگام وصف بی ثباتی طبیعت و ناپدیدار بودن زندگی می‌گوید «طبیعت در دست دو پرده (ظاهراً شب و روز) آویخته است و از این رو تصاویر با سایه‌های گوناگون به هیئت جانداران بیرون می‌آید».
به یقین در پیش از این هم نمایش عروسکی وجود داشته اما به لحاظ محدودیت‌های موجود کمتر جرات خودنمایی داشت و با این حال هر از گاهی به نحوی از انحاء در میان مردم خودی نشان می‌داد تا یاد و خاطره خود را زنده نگه دارد. در اشعار عمر خیام بارها به واژه عروسک و عروسک باز برمی خوریم.
مثلاً: ما همه لعبت کانی‌ام و فلک لعبت باز از روی حقیقتم نه از روی مجاز
و این‌ها شواهدی است که ما به طور حتم نشان می‌دهد از قران ششم و هفتم هجری نمایش عروسکی در ایران رواج داشت.
از نمونه‌های عروسک‌های نمایشی ایرانی می‌توان به جی جی بی جی، شاه سلیم بازی، مبارک و سایه بازی اشاره نمود.
۵۵ نمونه از این عروسک‌ها را می‌توانید در موزه فرهنگ کودکی ببینید:
عروسک پسر در نمایش پیر و ترب
http://iranak.org/muse/node/548
عروسک نمایشی دلقک
http://iranak.org/muse/node/534
بزبز قندی
http://iranak.org/muse/node/677
عروسک نمایشی
http://iranak.org/muse/node/708
