کتابشناسی کودک و نوجوان

یکی از برنامه های کتابخانه موسسه پژوهشی تاریخ ادبیات کودکان گرد آوری کتاب های کودکان از زمان چاپ تا سال ۱۳۵۷ و در پی آن تهیه کتابشناسی این آثار بوده است. گردآوری کتاب های این مجموعه برپایه ی شناسایی کتاب های چاپ سنگی از دوره پیش از مشروطه آغاز شد. کتاب هایی که کمتر نشانه ای از آن ها وجود داشت. کتابشناسی بخشی از این کتاب ها در فهرست (کتب درسی چاپ سنگی موجود در کتابخانه ملی ایران) در سال ۱۳۷۶ منتشر شده و بخشی دیگر در مجموعه کتاب های چاپ سنگی کتابخانه ملی، کتابخانه ی مجلس، کتابخانه آستان قدس رضویو کتابخانه ملی تبریز به دست آمده است. بخش بزرگی از کتاب های چاپ سنگی کتابخانه موسسه را زنده یاد مهدی آذریزدی، به کتابخانه موسسه پژوهشی تاریخ اهدا کرده است.

کتابشناسی این کتاب ها با کتاب های دوره ی بعد که از سال ۱۳۲۰ آغاز می شود، تفاوت دارد. کتاب های آن دوران ,به ویژه دوره ی چاپ سنگی را می توان به ۳ گروه بزرگ رده بندی کرد: گروه اول کتاب های چاپ سنگی کودکان چاپ چاپخانه های دولتی، یا درباری , مانند "تادیب الاطفال" نوشته ی مقتاح الملک که مجموعه حکایت هایی با اندورنه ی آموزشی و اخلاقی هستند. گروه دوم کتاب های چاپ سنگی با شکل و هدف آشکار درسی – آموزشی است که در بیشتر موارد نویسندگان آنها از آموزگاران و مدیران مدارس جدید بودند. کتاب های گروه سوم کتاب های کم ورق، با کیفیت چاپ پایین و ارزان قیمتی هستند که کودکان مکتب خانه ای در مکتب خانه ها می خواندند. اندرونه ی بیشتر آن ها را قصه های عامیانه، داستان ها و روایت های مذهبی تشکیل داده اند. به این ترتیب در این دوره مرز مشخصی میان کتاب های درسی یا کمک درسی و کتاب های ادبی وجود نداشت. به همین دلیل کتابشناسی تمامی کتاب هایی که مخاطب کودک داشته اند در این کتابشناسی آمده است.

در این کتابشناسی افزون بر کتاب های کودکان و نوجوانان به زبان فارسی، کتاب های کودکان به زبان های ترکی، ارمنی، آسوری و کردی نیز وارد شده است.

برای تهیه این کتاب شناسی ابتدا موجودی ۱۴ کتابخانه بررسی و فیش برداری شد. پس از بررسی کتابخانه ها و کتابشناسی های منتشر شده ، فهرستی از کتاب های موجود و کتاب هایی که در کتابخانه های مورد جستوجو موجود نبود، تهیه شد. همچنین در بررسی های تاریخی، مصاحبه ها و گفت و گوها سر نخ هایی از کتاب های نایاب به دست آمد. فهرست این کتاب ها نیز تهیه گردید. جستوجو برای یافتن این کتاب ها از کتابخانه های شخصی و کتابفروشی ها (دست دوم فروشی ها) آغاز شد.

اطلاعات کتابشناسی هر کتاب در کاربرگه هایی که با این هدف تهیه شده بودند، ضبط شد. اطلاعات کتابشناسی بیشتر کتاب ها با دیدن و خواندن کتاب ها تهیه شدند. اما تعداد بسیار اندکی اطلاعات به دلیل دست نیافتن به اصل کتاب ها از روی برخی کتابشناسی های قدیمی تهیه شدند.

تاکنون اطلاعات كتابشناختی توصيفی - تحليلی و چكيده بيش از ۷۵۰۰ عنوان كتاب به زبان فارسی، كردی، ترکی، ارمنی و آسوری از سال ۱۳۰۰ تا ۱۳۵۷ برای كودكان به صورت، چاپ سربی، چاپ سنگی و چاپی گردآوری و تدوین شده است. طرح شناسایی کتاب ها در اين سال ها همچنان از سوی گروه جست وجو و كتابخانهی تحقيقاتی مؤسسه دنبال شده و به شکل پیوسته بر شمار رکورد ها افزوده می شود. از سال ۱۳۸۵ با راه اندازی "بانک اطلاعات فرهنگ و ادبیات کودکان ایران" توسط موسسه، اطلاعات گردآوری شده به مرور در پایگاه کتاب این بانک اطلاعاتی بارگزاری می شود.